به مناسبت شهادت مسلم بن عقیل اولین فدائی نهضت عاشورا
نام پدر مسلم: عقيل.نام مادرش:عليه که کنيزی بود و عقيل او را از شام خريد.زادگاه مسلم مدينه است.او پسر عموي امام حسين ـ عليه السّلام ـ و داماد اميرالمومنين عليه السلام مي‌باشد. ايشان از شخصيت‌هاي ثقه و مورد اعتماد امام حسين ـ عليه السّلام ـ است، كه به عنوان سفير امام ـ عليه السّلام ـ به جانب كوفه روانه شد، تا صداقت يا عدم صداقت كوفيان را در دعوت امام حسين ـ عليه السّلام ـ گزارش كند.
وقتي معاويه مُرد و يزيد در سال 60 هـ .ق در ماه رجب به حكومت رسيد، كوفيان احساس رهايي و آزادي كردند. سپس شروع به نوشتن نامه هايي به سوي امام حسين ـ عليه السلام ـ نمودند و از ايشان دعوت كردند تا به كوفه بيايند. امام ـ عليه السلام ـ مسلم بن عقيل پسر عموي خويش و كسي كه به او اطمينان داشتند براي بررسي اوضاع كوفه فرستادند.
هنگامي كه امام ـ عليه السّلام ـ در مكه بود به سوي كوفه حركت كرد.[1] مسلم بن عقيل از مكه به مدينه آمد، ابتدا به مسجد پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ رفت و نماز گذارد و پس از اين كه با خانوادهاش وداع نمود، به همراه دو نفر از قبيلة قيس كه به راه آشنا بودند به طرف كوفه حركت كرد امّا راه را گم كرده و همراهان مسلم از شدت تشنگي ناتوان شده از ادامه مسير باز ماندند، از اين رو مسلم به تنهايي و با تلاش بسيار از روي نشانهها راه را يافت و براي اجراي فرمان امام حسين ـ عليه السّلام ـ به سوي كوفه حركت كرد.[2] حرکت مسلم در نيمه ماه رمضان بود که او از مكه خارج و در پنجم شوال سال 60 هـ.ق به كوفه رسيد. حاكم كوفه نعمان بن بشير بود همزمان با ورود مسلم غوغايي در كوفه بر پا شد و حدود هيجده هزار نفر با مسلم بيعت كردند. مسلم نامه اي به امام ـ عليه السلام ـ نوشت و اعلام آمادگي كوفيان را بوسيله نامه ابراز داشت و با پيك مخصوص به خدمت امام ـ عليه السلام ـ ارسال كرد.
يزيد خبر ورود مسلم و بيعت مردم كوفه را شنيد و به حاكم خود در كوفه كه مردي ميانه رو و ضعيف النفس بود اعتماد نكرد بلكه مرد نيرومندي بنام عبيدالله بن زياد را كه حاكم بصره بود با حفظ سمت به امارات كوفه منصوب كرد.
كوفيان كه انتظار ورود امام ـ عليه السلام ـ را مي كشيدند، ابن زياد را با حضرت اشتباه گرفتند و در اطراف اسبش جمع شدند و با احساسات فراوان بر او درود مي فرستادند و فرياد مي زدند: «سلام بر تو، اي پسر پيامبر، ماهمگي چشم انتظارت بوده ايم.»[3]
بنا به قول اكثر منابع مسلم بن عقيل در هنگام ورود عبيدا... كه با صورت پوشيده و سوار بر اشتري و همراه با عده اي وارد كوفه شد، در خانه مختار بن ابي عبيد ثقفي بود.
مسلم بن عقيل در مدت اقامتش در كوفه در مكان هاي مختلفي بوده و با هر حادثه تغيير مكان مي دادند. ابتدا مسلم به مجرد ورودش در جلسه اي كه در منزل سليمان بن صرد خزاعي برگزار شد كه به خاطر سري بودن مذاكرات در اين مرحله تنها رهبران نهضت در آن حضور يافتند كه نامة امام ـ عليه السلام ـ قرائت و حاضرين به سخنراني پرداختند.[4]سپس مسلم به خانه فردي بنام عوسجه مي روند و شروع به گرفتن بيعت از مردم كوفه مي كنند.[5]
بعد از آن، مسلم به خانه مختار بن ابي عبيد مي روند و در اينجا بود كه عبيدا... بن زياد وارد كوفه مي شوند. شيخ مفيد(ره) مي نويسند:
«... هنگامي كه حضرت مسلم بن عقيل ـ عليه السلام ـ از آمدن عبيدالله با خبر شد و از سخنان بيخردانه او اطلاع حاصل نمود و متوجه شد سرشناسانرا براي معرفي شيعيان علي و مخالفان يزيد به حضور طلبيده از خانه مختار بن ابي عبيد خارج شده و به منزل هاني بن عروه رفت....»[6]
ابو مخنف نيز همين مطلب را مي نويسد: «مسلم بن عقيل خبر ورود عبيدا... را به كوفه و سخنراني تهديد آميز او و تعهداتي كه سران قبايل و محلات و مردم گرفته بودند شنيد، پس از خانه مختار، كه معلوم شده بود، بيرون رفت و به سراي هاني بن عروه آمد...»[7]
سيد ابن طاووس در لهوف نيز حضور مسلم در خانه مختار را تاييد مي كند «...ثم انزلوه في دارالمختار بن ابي عبيده الثقفي وصارت الشيعه تختلف اليه: فلما سمع مسلم بن عقيل بذالك خاف علي نفسه من الاشتهار، فخرج من دارالمختار و قصد دار هاني بن عروه، فآواه...»[8] سپس مسلم در خانه مختار بن ابي عبيده ثقفي نزول اجلال نمود و شيعيان به حضورش رسيدند مسلم از اين حضور نگران جانش شد و قصد خانه هاني بن عروه نمود.
البته يعقوبي، مورخ شيعه در قرن سوم هـ .ق، بودن مسلم را در خانه هاني بن عروه را تاييد مي كند: «عبيد ا...بن زياد به كوفه آمد و مسلم بن عقيل در كوفه بود و در خانة هاني بن عروه منزل داشت، هاني سخت بيمار بود...»[9]
پس با سه مدرك مهم كه از كتب دست اول به حساب مي آيند، به اين نتيجه مي رسيم كه مسلم بن عقيل، هنگام ورود عبيدا... بن زياد در خانه مختار بن ابي عبيد ثقفي بود. و ابن زياد با آگاهي از شورشي كه در كوفه به طرفداري از حسين ـ عليه السلام ـ انجام مي شد در لباس مبدل وارد كوفه شد.[10] و شايعه نمود كه حسين بن علي وارد كوفه مي شود و عده اي از مردم از او استقبال نمودند و مسلم بي خبر از اين ماجرا بود. با توجه به آگاهی ابن زیاد از حضور مسلم درکوفه در پی یافتن او بود که پس از گماردن جاسوسان به شناسایی محل استقرار مسلم پرداخت ؛ هانی بن عروه که از حامیان مسلم ودعوت کنندگان امام به کوفه بود مسلم را در خانه خود پناه داده بود که اورا به دارالاماره کشیدند وبه دروغ به اهل قبیله ی هانی گفتند که او با عبید الله هم کلام شده است ؛ اما سرانجام اورا ازبام قصر به زیر انداخته وشهید کردند؛ پس از هانی مسلم درکوفه با سپاه ابن زیاد درگیر شد ودستگیر گردید وچونان هانی از پشت قصر به زمین انداخته وبه شهادت رسید؛ سن شهادت مسلم باتوجه به دقيق نبودن ولادتش روشن نيست حدودا 35الی چهل سال داشته است.
اسامي فرزندان مسلم كه به صورت پراكنده دركتب تاريخي ذكر شده است به صورت ذيل مي‌باشد:
1. عبدالله كه در روز عاشورا به شهادت رسيد.[11] مادر وي رقيه دختر حضرت علي ـ عليه السّلام ـ مي‌باشد.[12]
2. محمد همانند عبدالله در روز عاشورا به شهادت رسيد.[13] مادر ايشان ام ولد بوده است.[14] عمر ايشان دوازده يا سيزده سال بوده است و در زيارت ناحيه مقدسه بر او سلام شده است.[15]
3. علي كه كمتر توسط مورخان نامي از او برده شده است. بلاذري مي‌نويسد: «عبدالله و علي فرزندان مسلم بن عقيل مادرشان رقيه دختر علي ـ عليه السّلام ـ بوده است»[16]
4. دختركي سيزده ساله به راويت ابن اعثم كوفي او با دختران امام حسين در سفر كربلا مصاحبت داشت.[17]
5 و 6. محمد و ابراهيم. عمدتاً نويسندگان به نقل از اماليِ شيخ صدوق نام اين دو فرزند را براي مسلم بن عقيل ذكر كرده‌اند و به نقل از ايشان نوشته‌اند كه اين دو طفل در كوفه به شهادت رسيده‌اند و جريان شهادت اين دو را ذكر كرده‌اند.[18]
همان گونه كه مشاهده شد دو پسر از مسلم به نامهاي محمد ذكر شده است كه يكي در كربلا و ديگري در كوفه به شهادت رسيده‌اند در اين رابطه ذبيح الله محلاتي مي‌نويسد: «تواريخ به ما نشان نمي‌دهد كه مسلم دو پسر به نام محمد داشته باشد ممكن است آن پسر كه در كوفه شهيد شده است با برادرش ابراهيم، نام ديگري داشته باشد و به محمد شهرت پيدا كرده است و الله العالم»[19]
به هر حال مورخان اخير عمدتاً بر نقل قول شيخ صدوق در امالي اعتماد كرده‌اند و جريان شهادت محمد و ابراهيم را ذكر كرده‌اند. مورخان عمدتاً به سن اين دو طفل هيچ اشاره‌اي نكرده‌اند زمان شهادت اين دو طفل يك سال بعد از واقعه عاشورا بيان شده است.[20]
[1] . سيد بن طاووس، الملهوف، انتشارات داوري قم، ص 31.
[2] . شيخ مفيد،الارشاد، موسسه آل البيت ـ عليه السّلام ـ ، الاحياء التراث قم، ج 2، ص 39.
[3] . جعفري، دكتر سيد حسين محمد، تشيع در مسير تاريخ، مترجم دكتر سيد محمد تقي آيت اللهي، چ دهم 80، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، ص 216.
[4] . جعفري، دكتر سيد حسين محمد، همان، ص 218.
[5] . ابوالحسن علي بن حسين مسعودي، مروج الذهب، ج2، ابوالقاسم پاينده، چ پنجم، 74، تهران، شركت انتشارات علمي و فرهنگي، 74، ص 58.
[6] . شيخ مفيد(ره)، الارشاد، محمد باقر ساعدي خراساني، چ سوم، 76، تهران، اسلاميه، 76، ص 382.
[7] . ابومخنف، مقتل الحسين ، مترجم سيد علي محمد موسوي جزايري، اول زمستان 80، قم، امام حسن مجتبي ـ عليه السلام ـ ، بي تا، ص 41.
[8] . سيد ابن طاوس، الملهوف علي قنلي الطفوف، چ8، تهران، اسوه، 75، ص 81.
[9] . احمد بن ابي يعقوب، تاريخ يعقوبي، محمد ابراهيم آيتي، ج2، چ هفتم 74، شركت انتشارات علمي و فرهنگي، تهران، 74، ص 178.
[10] . جعفري، پيشين ص 218.
[11] . شيخ مفيد، تاريخ ارشاد، ج 2، بي جا، نشر دار المفيد، ص 106 و ابن كثير، البدايه و النهايه، ج 8، بيروت: دار احياء التراث العربي، 1408، ص 201.
[12] . علامه مجلسي، بحار الانوار، ج 98، ص 276.
[13] . قاضي نعمان، شرح الاخبار، ج 3، قم: مؤسسه نشر اسلامي، ص 238.
[14] . ابو الفرج اصفهاني، مقاتل الطالبيين، قم: مؤسسه دار الكتاب، ص 62.
[15] . ذبيح الله محلاتي، فرسان الهيجاء، ج 2، ص 160، كلمه محمد بن مسلم بن عقيل.
[16] . بلاذري، انساب الاشراف، تحقيق محمد باقر محمودي، چاپ اول، بيروت: مؤسسه الاعلمي، 1394، ص 70.
[17] . شيخ عباس قمي، پيشين، ص 662.
[18] . همان، ص 662 و 664 به بعد و ذبيح الله محلاتي، پيشين، ج 1، ص 17 و شيخ عباس قمي، نفس المهموم، تهران، نشر كتابچي، 1373، ص 71 ـ 69.
[19] . ذبيح الله محلاتي، پيشين.
[20] . شيخ عباس قمي، منتهي الامال، پيشين، ص 664 و نفس المهموم، ص 70.
نویسنده: امیرعلی حسنلو
