معمای حل‌ناشدنی زمان نامعلوم زندگی زرتشت، همواره پژوهشگران را آزار داده و سبب ایجاد تردیدهای جدی در مورد منشأ آیین زرتشت و انتساب اوستا (کتاب مقدس زرتشتیان) به پیامبر این آیین گردیده است. این تردیدها تا جایی پیش رفته که برخی از پژوهشگران بزرگ، زرتشت را شخصیتی موهوم و افسانه‌ای خوانده[۱] و یا انتساب اوستا (و حتی گاتها[۲]) را به وی، به کلی رد کرده‌اند[۳].
ممکن است تصور شود که این تردیدها تنها از سوی مستشرقان یا منتقدان آیین زرتشت و با نگاه برون‌دینی مطرح شده است؛ اما واقعیت آن است که موبدان مشهور زرتشتی و اوستاشناسان متعصب نیز به نامعلوم بودن زمان و مکان تولد زرتشت و قدمت اوستا اعتراف کرده‌اند:
ابراهیم پورداوود، نخستین مترجم اوستا به زبان فارسی، در مقدمه گاتها، اولین موضوعی را که در ذیل عنوان «زرتشت» بیان می‌کند، نامعلوم بودن زمان و مکان اوست:
برای آن‌که خوانندگان این نامه را فوراً از انتظار بیرون آوریم باید در سرمقاله اقرار کنیم که تحقیقاً نمی‌دانیم محل ولادت و زمان زندگانی زرتشت کجا و کی بود. چرا؟ برای آن‌که زرتشت متعلق به یک زمان بسیار قدیم است که دست تاریخ به آستان بلند آن نمی‌رسد…[۴]
وی در ادامه، حملات اسکندر، اعراب و مغولان را از دیگر دلایلِ نامعلوم بودن زمان و مکان زندگی زرتشت می‌داند. چراکه مدعی است اسناد تاریخی مرتبط با این موضوع، در حملات مذکور، از بین رفته‌اند.[۵]و[۶]
پورداوود در صفحات بعد[۷] اقوال و نظریات متعددی را در مورد مکان و زمان زرتشت نقل می‌کند و زمان زندگی او را یکی از مسائل بسیار مشکل می‌داند. زیرا «در این‌خصوص، روایات به‌اندازه‌ای مختلف است که ابداً صلح و سازشی میان آنها نمی‌توان داد[۸]».
پ ن:
[۱] از جمله دانشمندانی که زرتشت را یک شخصیت موهوم دانسته‌اند، می توان به هوسینک اشاره کرد (مرتضی مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، ص ۲۳۳)
[۲] کهن ترین بخش اوستا و تنها بخش این کتاب که بسیاری از پژوهشگران، آن را منتسب به زرتشت می‌دانند.
[۳] برای نمونه بنگرید به: ژان کلنز، مقالاتی در باره زردشت و دین زردشتی، ترجمه احمدرضا قائم مقامی، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز، ۱۳۸۶، ص ۵
[۴] ابراهیم پورداود، گاتها کهن‌ترین بخش اوستا، تهران: انتشارات اساطیر، ص ۴۱
[۵] همان، ص ۴۱-۴۲
[۶] بررسی این ادعا مجال جداگانه‌ای را می‌طلبد. اجمالاً لازم است یادآور شویم که پورداوود در مورد آن، سندی ارائه نمی‌دهد.
[۷] همان، ۴۳-۵۱
[۸] همان، ص ۴۶
ادامه دارد...
