رعایت آداب دعا و فراهم ساختن شرایط آن، هم زمینه بهره وری را آماده ساخته، هم دعا را به اجابت نزدیک میکند و هم نشانه شناخت دعا کننده از موقعیتی است که در آن قرار دارد.
برخی از این آداب عبارت است از:
1.اخلاص: «اخلاص» یعنی تنها و تنها خدا را خواندن و فقط به اجابت او امید داشتن. حضرت علی علیه السلام می فرمایند:« َ أَخْلِصْ فِي الْمَسْأَلَةِ لِرَبِّكَ فَإِنَّ بِيَدِهِ الْعَطَاءَ وَ الْحِرْمَان.»1 (در دعا، با اخلاص پروردگارت را بخوان که بخشیدن و محروم کردن به دست اوست). برخی، هم از خدا می خواهند و هم به جای دیگر یا شخص یا اسباب دیگری امید دارند. در دعا باید چنان بود که دل از همه جا بریده و تنها متوجه پروردگار باشیم، همچون کشتی شکستگانی که در امواج بلا، امید نجاتشان فقط و فقط پروردگار است. قرآن از این گونه دعا، با عنوان دعای مخلصانه یاد می کند؛ البته با این گله که وقتی به ساحل امن می رسند، باز هم از یاد خدا غافل می شوند.2
2.آغاز دعا با حمد و ثنای الهی و صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و الله و خاندان ایشان: هم خداوند و هم فرشتگان، پیوسته بر پیامبر و خاندان این بزرگوار درود می فرستند. خداوند به اهل ایمان دستور داده است که بر او صلوات بفرستند«إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِي»3. صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و الله نیز یک دعاست؛ دعایی مستجاب؛ چون خدا بر این حضرت درود می فرستد و درخواست ما را هم در این زمینه می پذیرد.
3.عمل و تلاش: انسان مامور به تلاش برای رسیدن به اهداف و مقابله با آفات است، در کنار آن هم باید دعا کرد. عمل باید پشتوانه دعا باشد؛ مثل مراجعه به پزشک که همراه آن، دعا برای شفا هم باید باشد. پس از تو حرکت؛ از خدا برکت.
4.تقوا: امام علی علیه السلام درباره جایگاه متقین در آخرت، به دو ویژگی اشاره فرموده اند:«... لَا تُرَدُّ لَهُمْ دَعْوَةٌ وَ لَا [يَنْقُفُ] يَنْقُصُ لَهُمْ نَصِيبٌ مِنْ لَذَّة»4 (جایگاهی که هر چه درخواست کنند، داده می شود و هر گونه لذتی در اختیارشان قرار دارد)
روشن است که آن که عمری گوش به حرف خدا داده و مطیع اوامر الهی بوده است، وقتی از خدا درخواستی می کند، خدا نیز درخواستش را رد نخواهد کرد.
5. دعا در زمان و مکان خاص: حضرت امیر علیه السلام به یکی از یاران خاص خود فرمودند: ای نوف! همانا داود علیه السلام در چنین ساعتی از شب[ برای نیایش و عبادت] بر می خاست و می گفت:« این ساعتی است که هر بنده ای خدا را بخواند و در این ساعت دعا کند، دعایش پذیرفته می شود.»5 البته در کلام حضرت علیه السلام، افرادی نیز استثناء شده اند؛ از جمله آنان که عمل و شغلشان مایه آزار مردم و ظلم و اجحاف به بندگان الهی یا آمیخته به مفاسد و منکرات است.
6. استمرار دعا: از دیگر شرایط دعا، داشتن حالت نیایش در غم و شادی، راحت و رنج، فقر و غنا و سلامتی و بیماری است. این ادب عبودیت و شرط بندگی است.
7.معرفت و شناخت خداوند: حضرت امیر علیه السلام می فرمایند: بخشش الهی، به اندازه نیت است.6
در دعاهایی که از امامان رسیده است، می بینیم که ابتدا حاجت خود را نمی خواستند؛ بلکه خدا را به اسمای حسنا و قدرت و رحمتش قسم داده و اوصافش را بر می شمرده اند.
8. شکسته دلی، خشوع قلبی، مظلومیت و ندامت.
در حسن ختام این مطلب، دل به کلامی نورانی از امیر المومنین علیه السلام می سپاریم؛ باشد تا برکت کلام مولا، اجابت دعاهامان را در پی داشته باشد.
امام علی علیه السلام فرموده اند:« در مسیر اطاعت باش و با یاد او انس بگیر و به یاد داشته باش که در همان حال که تو از او روی بر می گردانی، او به تو روی می آورد و در حالی که تو به دیگران توجه می کنی، او تو را به بخشایش خودش فرا می خواند و در دریای فضل و نیکی خود فرو می برد»7
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. نهج البلاغه، ترجمه دشتی،ص521،نامه31
2. عنکبوت،65
3. احزاب،56
4. نهج البلاغه، ترجمه دشتی،ص509،نامه27
5. نهج البلاغه، ترجمه دشتی،ص649، حکمت104
6. نهج البلاغه، ترجمه دشتی،ص531، نامه31
7. نهج البلاغه، خطبه223
