آفات زبان
بدان که بیشتر رذائل مذکور در این مقام:
از دروغ و غیبت و بهتان و شماتت و مسخرگی و استهزاء و مزاح و غیر اینها - مانند سخنان بیهوده و باطل - از آفات و مفاسد زبان است و بنابراین زبان زیانبارترین جوارح انسان است و آفات آن بیش از آفات دیگر اعضاء است، و مفاسد آن اگر چه از معاصی ظاهر است (که در علم اخلاق به آنها پرداخته نمی شود) لیکن به اخلاق رذیله و ملکات ناپسند می انجامد.
زیرا اخلاق با تکرار اعمال در نفس آدمی راسخ و استوار می گردد، و اعمال به توسط جوارح از قلب صادر می شود، و هر عضوی شایسته است که از آن کارهای پسندیده که پذیرای اخلاق زیبا و نیکوست برخیزد، و نیز می تواند از آن کارهای ناپسند که اخلاق زشت و بد را پدید می آورد صادر شود.
پس طالب فضائل اخلاق باید مواظب و مراقب باشد که هم دل و نفس و هم اعضا و جوارح به خیرات و نیکی ها رو آورند و از شرور و بدیها جلوگیری شوند. و عمده عضوی که مصدر و منشا افعال زشت و ناپسند ظاهری است که مؤدی به رذائل باطنی می شود زبان است، و آن بزرگترین و بهترین آلت شیطان در گمراه کردن نوع انسان است، و از اینرو مراقبت آن مهمتر و محافظت آن واجب تر و لازمتر است.
و سر آن - چنانکه گفته اند - این است که:
زبان از نعمتهای بزرگ خداوند و از لطیف ترین عجایب صنع اوست، که هر چند جرمش کوچک است اطاعت و جرمش بزرگ است، زیرا ایمان و کفر جز با شهادت آن معلوم نمی شود، و به چیزی از امور دو جهان جز به دلالت و راهنمائی آن نمی توان راه یافت، و هیچ موجود یا معدومی نیست مگر اینکه زبان از آن سخن می گوید و به اثبات یا نفی آن می پردازد.
زیرا هر چه را علم شامل می شود زبان به حق یا باطل بیان می کند، و هیچ چیز نیست مگر اینکه علم شامل آن می شود. و این خاصیت در دیگر اعضاء یافت نمی شود، زیرا چشم جز رنگها و شکلها، و گوش جز اصوات، و دست جز اجسام را نمی یابد، و همچنین دیگر اعضاء، ولی میدان جولان زبان وسیع و پهناور است، و جلوگیر ندارد، و مجال آن را حد و نهایتی نیست، که در خوبیها میدان وسیعی دارد و در بدیها دامنی گسترده، پس هر که عنان زبان را رها ساخت شیطان او را به هر میدانی خواهد کشانید، و او را به وادی ضلالت و خذلان خواهد افکند، تا سرانجام به پرتگاه سقوط در افتد و به منزلگاه هلاکت برسد.
چند منبع در مورد آفات زبان: ۱)چهل گناه زبان نوشته مهدی نراقی ۲)گناهان زبان نوشته رضا دیلمی (سخنرانی های حجت الإسلام هاشمی نژاد)
