پرسش: آیا ادیان گذشته مانند یهود و مسیحیت نیز نمازهایی مانند مسلمانان داشته‌اند؟
پاسخ: ارتباط بین انسان‌ها و خداوند از جمله مسائل مهمی است که در ادیان آسمانی، بدان پرداخته شده است. این ارتباط با نمادهای مختلفی ظهور و بروز پیدا کرده که نماز از مهم‌ترین و اصلی‌ترین آنها می‌باشد. اصل نماز نه تنها در اسلام، بلکه در ادیان الهی سابق نیز وجود داشته است.
اصل وجود نماز در ادیان آسمانی براساس منابع اسلامی
برخی از آیات قرآن به وجود نماز در شرایع گذشته، تصریح دارند: حضرت ابراهیم(ع)، پس از آن‌که همسر و فرزندش را در بیابان خشک مکه رها کرد، هدف خود از این کار را اقامه نماز دانست: «پروردگارا! من بخشی از خاندانم را در سرزمین بی‌آب و علفى، در کنار خانه‌اى که حرم تو است، ساکن ساختم تا نماز را برپا دارند».[1]
ابراهیم(ع)، از خداوند توفیق اقامه نماز را براى خود و فرزندانش درخواست کرد: «پروردگارا! مرا و فرزندانم را برپا کننده نماز قرار ده! پروردگارا! و دعاى مرا بپذیر!».[2]
توصیه بنی‌اسرائیل به اقامه نماز نیز در قرآن نقل شده است: «و چون از فرزندان اسرائیل پیمان محکم گرفتیم که جز خدا را نپرستید، و به پدر و مادر و خویشان و یتیمان و مستمندان نیکى کنید ... و نماز را برپا دارید».[3]
در منابع حدیثی نیز، مطالبی می‌یابیم که نشانگر وجود اصل نماز در ادیان سابق است:
در حدیثى قدسی، خداوند به موسى(ع) فرمود: «بر تو باد نماز؛ چرا که نزد من، جایگاهى ویژه و پیمانى محکم دارد».[4] امام صادق(ع) فرمودند: «همانا خداوند شریعت‌هاى نوح، ابراهیم، موسى و عیسى(ع) را به محمد(ص) عطا فرمود، [و آن شرایع عبارت است از:] توحید، اخلاص، ترک بت‌پرستى، و فطرت حنیفی آسان، نه گوشه‌گیرى و صحرا گردى (کناره‌گیرى از عموم) ... آن‌گاه در آن شرایع مقرّر فرمود؛ نماز، زکات، روزه، حج، امر به معروف و نهى از منکر، حلال و حرام، میراث‌ها، حدود، فرائض و جهاد در راه خدا را اقامه کنند...».[5]
اینها مطالبی از منابع اسلامی بود که نشان از وجود نماز در دیگر ادیان الهی دارد که از برخی از آنها، شباهت پاره‌ای از جزئیات نمازشان با نماز مسلمانان نیز برداشت می‌شود.
دستور به نماز در تورات و انجیل
علاوه بر قرآن کریم، متون مقدسی که امروزه مورد پذیرش یهودیان است نیز به نماز (هم به معنای هرگونه دعا و هم در قالبی خاص) دستور داده است:
«چنین مقرّر است که اگر به فرامینی که من امروز به شما فرمان می‌دهم جدّاً گوش فرا دهید و خداوند خالق خود را دوست بدارید و او را با تمام قلب و جان خود عبادت نمایید...».[6]
«هنگامی که [دانیال] به خانه رسید به بالا خانه رفت و پنجره‌ها را که رو به اورشلیم بود، باز کرد و زانو زده دعا نمود. او مطابق معمول روزی سه بار نزد خدای خود دعا می‌کرد و او را پرستش می‌نمود».[7]
در متون مقدس مسیحیان نیز گفتاری از عیسی(ع) وجود دارد که به وجود نمازخانه اشاره داشته و به نوعی تأیید اصل وجود نماز می‌باشد: «و [عیسی] به مردم تعلیم می‌داد و می‌گفت: آیا کتاب خدا نمی‌فرماید: خانه من نمازخانه‌ای برای جمیع ملل خواهد بود؟ اما شما آن‌را کمین‌گاه دزدان ساخته‌اید».[8]
در این‌جا توجه به این نکته ضروری است که کیفیت و چگونگی عبادت و بپا داشتن نماز در هر عصری می‌تواند متفاوت باشد و طبیعتاً هم مخاطبان و هم دوران ارسال هر پیامبری، نقش مهمی در شکل خواسته شده از نماز دارد. در همین راستا، چون بخش وسیعی از عبادت یهود در گذشته، مراسم تقدیم قربانی‌ها بود، دعای لفظی هم در کنار آن قرار می‌گرفت.[9] اما پس از ویرانی معبد مقدس یهودیان در بیت المقدس، اصل عبادت یهود بر دعاهای کلامی به عنوان نماز قرار گرفت و با گذشت زمان؛ آیین و متن نمازها شکل مدوّن امروزی را به خود گرفت.
نماز و دعا در میان یهودیان امروزی
اختلاف در برخی جزئیات نماز، در میان فرقه‌های مختلف یهودی، امری طبیعی است. اما به نظر می‌رسد در اصل و کلیات آن، اختلافی میان فرقه‌های یهودی نیست. ما در این‌جا خلاصه‌ای از چند مقاله پیرامون نماز که توسط انجمن کلیمیان ایران ارائه شده را ذکر می‌کنیم.
نماز در عبری «تفیلا» نامیده می‌شود. تفیلا به دو بخش کلی؛ «تفیلای عادی» و «تفیلای ویژه» تقسیم می‌گردد.
الف. تفیلاهای عادی
این تفیلا در ایام عادی هفته (شنبه شب تا بعد از ظهر جمعه) خوانده می‌شود. که به ترتیب عبارتند از:
1. شَحَریت (صبح)
2. مینحا (بعد از ظهر)
3. عَرویت (شام گاه)
زمان مجاز برای خواندن تفیلای شحریت (صبح) از حدود یک ساعت قبل از طلوع آفتاب تا حدود 4 ساعت پس از آن است. تفیلای مینحا (بعد از ظهر) نیم ساعت پس از ظهر شرعی تا دقایقی پس از غروب آفتاب خوانده می‌شود و خواندن تفیلای عرویت (شام‌گاه) از غروب آفتاب تا قبل از سپیده دم روز بعد است.
در کلیه تفیلاهای فوق یک بخش اصلی به نام «لَحَش» وجود دارد که والاترین قسمت (نماز) می‌باشد. این بخش شامل هجده دعا می‌شد که بعدها یک دعای دیگر در میان آن جای گرفت.
این «لحش» با مدح و ستایش خداوند و ذکر اعتبار معنوی اجداد اولیه یهود (حضرت ابراهیم، اسحاق و یعقوب) آغاز می‌گردد. سپس دعاهایی در طلب عقل و دانش، پذیرش توبه، عفو، برکت، عدالت، حمایت الهی از صادقان، ظهور ناجی جهان و توجه به دعای مؤمنین خوانده می‌شود. در نهایت این بخش، با دعاهایی در مدح خداوند و تقاضای صلح و سلامتی، پایان می‌یابد.
نماز جماعت در یهود با حضور حداقل ده نفر مرد بالغ (بالای 13 سال) برگزار می‌شود. در نماز جماعت، یک نفر به عنوان پیش‌نماز ، نماز را جز در بخش لَحَش (دعای اصلی نماز) با صدای بلند می‌خواند.
مقدمات و مؤخرات نماز صبح طولانی‌تر از دیگر نوبت‌های دیگر است، اما در هر سه نماز، از گزیده تورات، تلمود، مزامیر داوود و متون مربوط به تفیلا استفاده شده است.
شرایط خواندن تفیلا به طور خلاصه عبارت است از:
پاکی مکان و بدن نمازگزار و پوشیده بودن بدن در حد معمول.
به‌علاوه؛ در برخی از نمازها، مردها از دو نماد دیگر به نام‌های «صیصیت»[10] و «تفیلین»[11] استفاده می‌کنند.
2. تفیلاهای ویژه
- شبات (شنبه): در شب و روز شنبه متن لَحَش (دعای اصلی نماز) و مقدمات و مؤخرات تفیلاها تغییر می‌کند و عمدتاً به موضوع قداست روز شنبه اختصاص می‌یابند. همچنین صبح روز شنبه علاوه بر تفیلای شحریت (نماز صبح) یک نوبت تفیلای اضافی (نماز دیگر) تحت عنوان «موساف» نیز خوانده می‌شود.
- رُوش حُودِش (اول ماه عبری).
- اعیاد سه گانه و اول سال نو عبری:
«پسح» و «شاووعوت» در بهار
«سوکوت» در ابتدای پاییز.
- یوم کیپور.
دعاهای غیر از تفیلا
غیر از نوبت‌های رسمی تفیلا (نماز)، استفاده از نعمت‌های جهان نیز عموماً مستلزم ادای دعای ویژه‌ای تحت عنوان «براخا» یا برکت است. قبل از خوردن هر خوراکی یا نوشیدنی دعایی خاص گفته می‌شود. حتی برای بوئیدنی‌ها، پوشیدن لباس نو، انجام فریضه‌ای که شرع آن‌را دستور داده است (مانند استفاده از صیصیت و تفیلین) دعای خاص آن موضوع گفته می‌شود. مشاهده برخی پدیده‌های طبیعی مانند دیدن اولین شکوفه‌های درختان، دیدن ماه نو (از هفتم تا
چهاردهم ماه قمری)، رعد و برق، رنگین کمان و غیره نیز انسان یهودی را ملزم به ادای دعا و شکرانه می‌سازد. حتی وضعیت‌های غم‌انگیز (مانند از دست دادن بستگان درجه اول یا زیارت قبور) دعاهای خاص خود را دارند. رفتن به سفر یا بازگشت از آن، برخاستن از بستر بیماری یا آزادی از زندان و بسیاری موارد دیگر، همگی دعا یا براخاهای مخصوصی دارند که تحت احکام معین ادا می‌شوند.[12]
نماز در مسیحیت امروزی
از برخی آیات قرآن و روایات بر می‌آید که عیسای مسیح(ع) نیز عبادتی خاص به نام نماز داشته است. معاویه بن وهب از امام صادق(ع) پرسید: بالاترین و برترین چیزى که بندگان بدان وسیله به پروردگارشان تقرّب می‌جویند و نیز دوست داشتنی‌ترین و خوشایندترین آنها نزد خداوند چیست؟ آن‌حضرت فرمود: «من چیزى را بعد از معرفت به خدا نمی‌شناسم که از نماز بهتر باشد، مگر نمی‌بینى بنده صالح خدا عیسى بن مریم گفت: پروردگارم، مرا به نماز سفارش (امر) فرموده است[13]».[14]
البته می‌دانیم که مسیحیت امروزی، دینی تحریف شده از مسیحیت واقعی است که حضرت عیسی(ع) آن‌را آورده است. در مسیحیت امروزی، شریعت به معنایی که در اسلام و یهودیت وجود دارد، منع شده و تنها برخی از امور به عنوان آداب کلیسایی مورد استفاده قرار می‌گیرند.[15]
در مسیحیت نماز به معنای اسلامی و یهودی آن، وجود ندارد اما دعاهایی در برخی زمان‌های خاص؛ مانند روز یکشنبه خوانده می‌شود و حتی شاید بتوان مراسمی چون عشای ربانی را نیز در جرگه دعاها قرار داد.
بنابراین، نماز به معنای دعای مطلق در مسیحیت امروزی نیز وجود دارد، ولی شکل خاصی از دعا و عبادت که تا حدودی مانند نماز مسلمانان بوده و انجام آن نیز لازم و واجب باشد را نمی‌‌توان در آن‌جا یافت.
[1]. ابراهیم، 37.
[2]. ابراهیم، 40.
[3]. بقره، 83.
[4]. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ص 492، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1404ق.
[5]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 17، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق؛ برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق، مصحح، محدّث، جلال الدین، ج 1، ص 287، قم، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق.
[6]. تثنیه، 11: 13، ترجمه انجمن کلیمیان ایران.
[7]. دانیال، 6: 11، ترجمه انجمن کلیمیان ایران.
[8]. مرقس، 11: 15.
[9]. ر. ک: کتاب مقدس، سِفر لاوی.
[10]. «صیصیت»، شامل پارچه‌ای است که بالا تنه را می‌پوشاند و در چهارگوشه آن بندهایی به روش خاص گره خورده‌اند و نشانی از احکام الهی هستند.
[11]. «تفیلین»، از دو محفظه چرمی تشکیل شده است که توسط بندهای چرمی، به بازو و پیشانی بسته می‌شوند. داخل این محفظه‌ها آیاتی از تورات (به صورت دست نوشته بر روی پوست دباغی شده مخصوص) قرار دارند.
[12]. ر. ک: انجمن کلیمیان ایران
[13]. مریم، 31. وَ أَوْصانی بِالصَّلاةِ.
[14]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 210، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.
[15]. ر. ک: 58712؛ بندگی و آزاد بودن در نگاه اسلام و مسیحیت
منبع: اسلام کوئست نت
