استفاده مطلوب علمی از علم دیگران به شرطها و شروطها
استفاده مطلوب علمی از علم دیگران(حتی غیر مسلمانان) در دین اسلام، نه تنها منع نشده است بلکه به نحوی توصیه نیز شده است. حضرت علی(علیه السلام) می فرمایند: «اطْلُبُوا الْعِلْمَ وَ لَوْ بِالصِّينِ؛ در طلب علم باشید ولو در چین باشد.»[1] چون در صدر سلام کشور غیر مسلمان چین از مملکت اسلامی خیلی دور بوده است، پیشوایان ما توصیه کرده اند حتی برای آموزش علم، جا دارد که به چین(دورترین نقطه) سفر کنی. اما با این وجود، مراوده علمی با غیر مسلمانان یک شرط عمده دارد و آن اینکه؛ در زمینه اعتقادی از آنها تاثیر نپذیریم. چنانکه در ادامه روایت فوق می خوانیم که: «اطْلُبُوا الْعِلْمَ... وَ هُوَ عِلْمُ مَعْرِفَةِ النَّفْسِ وَ فِيهِ مَعْرِفَةُ الرَّبِّ عَزَّ وَ جَلَّ؛ علم را بیاموزید... و آن علم معرفت نفس و معرفت خدای متعال است.»[2] پیام حدیث این است علمی که انسان در چین، اروپا و... می آموزد، باعث نشود که معرفت به خدا و ارزش های اسلامی در وجود او کمرنگ شود. به عبارت دیگر، شاگردی کردن آنها دلیل بر خوب بود آنها نیست و نباید به آنها اعتماد شود. این نکته مهم(اعتماد نکردن) در سخنان مقام معظم رهبری باها و بارها مورد توجه قرار گرفته است.
مقام معظم رهبری دردیدار اخیر با مسئولان و محققان ستاد توسعه علوم و فناوری های شناختی، وزیر علوم، رؤسا و اساتید دانشگاه های مرتبط، دو توصیه مهم داشتند؛ توصیه اول اینکه «برای پیشرفت علمی از همه توانایی های غربی ها استفاده کنید و از شاگردی کردن و یادگرفتن هرگز پرهیز نکنید، زیرا ما از شاگردی کردن ننگمان نمی آید بلکه از «همیشه شاگرد ماندن» ننگمان می آید» توصیه دوم آنکه «هیچگاه به برنامه ها و توصیه های غربی ها اعتماد نکنید»[3] این توصیه های رهبری برگرفته از آیات قرآن است.
مثالی قرآنی برای اعتماد نکردن در عین مراوده داشتن
قرآن در آیه 5 مائده از مراوده غذایی(اقتصادی و تجاری) با غیر مسلمین سخن می گوید: «امروز چيزهاى پاكيزه براى شما حلال شده؛ و (همچنين) طعام اهل كتاب، براى شما حلال است؛ و طعام شما براى آنها حلال.»[4] اما در آیاتی نیز از اعتماد به غیر مسلمانان(در راس آنها اهل کتاب) نهی شده است. [5] حاصل این آموزه های قرآنی این است که ما در عین حال که مراوده و ارتباط اقتصادی، سیاسی، علمی و ... با غیر مسلمانان داریم، از یاد نبریم که آنها(فوق فوقش) بیشتر از اینکه به فکر پیشرفت ما باشند، به فکر پیشرفت خود و دوستان غیر مسلمان خود هستند؛ قرآن می فرماید: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! يهود و نصارى را ولى (و دوست و تكيه گاه خود،) انتخاب نكنيد! آنها دوست یکدیگرند.»[6] واضح است که وقتی غیر مسلمانان با هم دوست هستند، در مقابل ما یک سیاست دارند(هر چند یکی مخفی و دیگری علنی) و آن سیاستِ کند کردن پیشرفت مسلمانان(ایران) در همه زمینه ها از جمله بحث علمی است. نظیر همراهی اروپا و آمریکا در اکثر برنامه ها. بابراین باید هوشیار باشیم.
حاصل سخن آنکه: شاگردی کردن در پیش اساتید اروپایی و آمریکایی به معنی این نیست که به آنها اعتماد کنیم و برتری ظاهری علمی آنها را به موضوعات دیگر(خوب بودن آنها) نیز سرایت دهیم. اما این مهم با درایت و بینش صحیح حل خواهد شد. برخی از سرداران رشید اسلام(شهید چمران، شهید بابایی و...) سال ها در آمریکا و غرب درس خواندند؛ اما به آنها اعتماد نکردند و علیرغم درخواست آنها برای ماندن در کشورشان، به وطن بازگشتند و کاری کردند کارستان. الحمدالله از اینگونه مردان باز هم در کشور زیاد هست.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشتها
[1] مصباح الشريعة ، منسوب به امام ششم (عیه السلام)، چاپ اول بیروت 1400 ق، ص13 / الباب الخامس في العلم
2ــ همان
3ــ کلیک کنید
4ــ مائده/5
5ــ آل عمران/118: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! محرم اسرارى از غير خود، انتخاب نكنيد! آنها از هر گونه شر و فسادى در باره شما، كوتاهى نمىكنند. آنها دوست دارند شما در رنج و زحمت باشيد. (نشانه هاى) دشمنى از دهان (و كلام) شان آشكار شده؛ و آنچه در دلهايشان پنهان مىدارند، از آن مهم تر است.»
6ــ مائده/51
