مقدمه
برهان نظم رایج‌ترین دلیل بر اثبات خداوند متعال است که علاوه بر بیان در کتب آسمانی و میراث مکتوب انبیای الهی در کلام اندیشمندان الهی نیز مکرر مورداستفاده قرارگرفته است؛ بااین‌همه بسیاری از ملحدین و منکرین وجود خدا در دلالت این برهان تردیدهایی وارد کرده‌اند. برای استحکام بیشتر این دلیل در این مقاله و مقالات پیش رو به طرح این اشکالات و ارائه پاسخ به آن‌ها پرداخته می‌شود.
نیاز به تجربه مکرر
اولین اشکال که طراح آن دیوید هیوم است را می‌توان با بازسازی در بیان از طریق یک مثال این‌گونه طرح کرد: فرض کنید ما از ابتدای عمر تا انتهای عمر تنها یک نمونه صندلی را مشاهده کنیم مثلاً صندلی قدیمی که اصول پزشکی در ساخت آن مراعات نشده است و برای سلامت بدن نیز فوق‌العاده مضر است؛ آیا آنگاه می‌توانیم به وجود نظم در آن تصدیق نماییم؟ پاسخ هیوم منفی است زیرا ما تنها هنگامی می‌توانیم به منظم بودن و دقیق بودن ساختمان این صندلی حکم کنیم که صندلی‌های مختلفی از جنس‌های مختلف و باکیفیت‌های مختلف را دیده باشیم و آنگاه از مقایسه این صندلی‌ها با یکدیگر درک نماییم که برخی پیشرفته‌تر و دقیق‌تر هستند. مثلاً یک صندلی معمولی چوبی قدیمی را در کنار یک صندلی مدرن پیشرفته امروزی با امکانات مختلف در نظر بگیرید روشن است که صندلی دوم به‌مراتب پیچیده‌تر و دقیق‌تر و منظم‌تر از اولی است و این پیچیدگی و نظم را تنها ما متوجه می‌شویم که هر دو صندلی را باهم دیده و بین آن‌ها مقایسه کرده‌ایم درحالی‌که اگر در صدسال پیش می‌زیستیم و خبری از این صندلی دوم نداشتیم ممکن بود صندلی اول را ـ که بسیار دارای اشکال است و نظم خاصی در آن وجود ندارد ـ صندلی منظمی محسوب می‌کردیم.
فقدان تجربه مکرر نسبت به جهان
در خصوص نظم موجود در جهان نیز هیوم همین بیان را دارد. ما غیر از جهانی که در آن زندگی می‌کنیم جهان دیگری را تجربه نکرده‌ایم و اساساً امکان تجربه جهانی دیگر به‌صورت مکرر برای ما وجود ندارد بنابراین نمی‌توانیم به وجود نظم در این جهان موجود اذعان کنیم. گویا ما در همین یک جهان اسیر گشته‌ایم و بر اساس دید محدودی که داریم آن را منظم و بهترین تصور می‌کنیم درحالی‌که منظم بودن آن تنها هنگامی قابل تصدیق است که جهان‌های دیگر نیز به‌صورت مکرر مورد تجربه ما واقع شوند.
نتیجه
می‌توان اشکال هیوم را این‌گونه ترجمه منطقی نمود:
صغرا: اگر تصدیق به وجود نظم در جهان موجود صحیح باشد آنگاه لازم است امکان تجربه جهان‌های دیگر نیز وجود داشته باشد.
کبرا: لکن امکان تجربه جهانی دیگر وجود ندارد.
نتیجه: تصدیق به وجود نظم در جهان موجود صحیح نیست.
بنابراین در خصوص نظم جهان فعلی بهترین کار از منظر هیوم سکوت است. هرگاه جهان‌های دیگری وجود داشت و توانستیم آن‌ها را ببینیم آنگاه می‌توانیم به وجود نظم در این جهان تصدیق نماییم. برای اطلاع از پاسخ این اشکال مقاله بعد را دنبال کنید.[1]
[1] برای مطالعه بیشتر ر.ک: مجموعه آثار شهید مطهری، ج8، ص53.
