مرســـــــلون

امام رضا علیه السلام وایران

حضور امام سبب گردید کانونهای علمی درایران شکل گرفت ودانشمندانی از خاندان امامت وسادات وعلویان برادران امام پس از هجرت امام به سوی ایران رهسپار شدند ، این موج مهاجرت نیز طبعا تاثیرات فرهنگی زیادی داشت .سرانجام سفر حضرت معصومه به سوی ایران واستقرار آنم حضرت درقم سبب گردید دانشمندان زیادی در قم اجتماع نموده وکامون بزرگ فرهنگی قم را تقویت دهند که در مسیر تاریخ مبدل به قوی ترین کانون علمی اسلامی گردید.

بازدید : 50 منبع : مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات (حوزه‌های علمیه) , نویسنده : امیر علی حسنلو

 بی گمان حضور امام رضا(ع) در ايران موجب رشد گسترش فرهنگ وتعالی فرهنگ اهل بیت(ع)  گرديد.

 از جمله رويدادها و جريانات مهمي كه در تاريخ ايران از نظر تاثیر گذاری فرهنگی مهم بوده است سفر امام رضا(ع) به ايران وپذیرش ولایت عهدی در خلافت عباسی بود . هر چند اين سفر اجباری بود ؛ اما در عمل داراي آثار و پيامدهاي درخشان فرهنگی است در اين هجرت اهداف عالي ديگري نيز مورد توجه امام رضا(ع) قرار گرفت ؛ از جمله تلاش براي برقراري پيوند با ايرانيان بود که پیوند قبلی وذهنیت امثبتی که در میان ایرانیان از آغاز اسلام به اهل بیت شکل گرفته بود در زمان حضور امام رضا (ع) عمیق تر گردید وایرانیان گرایش گسترده به تشيع پیدا کردند و خراسان بزرگ به عنوان یکی از كانون های تشيع گردید و تلاش امام (ع) براي تحكيم مباني عقيدتي و كلامي شيعه با استفاده از فرصت پذیرش ولايتعهدي در اوج روند خود بوده است ؛ آثار وتاثیرات فراوان  حضور امام رضا(ع) درایران در ابعاد مختلف بود ، از جمله تاسیس کانون های علمی و رشد و گسترش تشيع، ايجاد فضاهاي زيارتي و عبادي، ايجاد موقوفات، شفاخانه يا دارالشفاء، مهاجرت سادات به ايران وآغاز گرایش به علمگرایی در فضای عمومی ایران با محوریت خراسان که به تدریج در شهراهای دیگر از جمله قم وری شتاب گرفت وهمین روند بنیه ای شکل داد درایران که مدارس علمی نظامیه از خراسان طلوع کرد و در همه دنیا الگو شد ؛ اینها همه به برکت حضور امام رضا (ع) درایران بود .

برکات حضور امام درایران بسیار وبی شمار است ؛ از جمله آثار وبرکات  حضور امام رضا(ع) در ايران را ميتوان به مواردی اشاره نمود .

الف) برکات و آثار علمی وفرهنگی پایدار

برکات حضور امام درایران از نظر علمی وفرهنگی مقوله بسیار وسیع وقابل بررسی وتحلیل است که برای تبیین آن فرصت مفصل و تمرکز دقیق لازم است ؛ دراین مجال به گوشه هایی از آن اشاره می گردد.

1.رشد علوم اهل بیت(ع) وشکل گیری مراکز علمی درایران: از جمله تکالیف الهی ائمه (ع) از يك سو، ارشاد و هدايت  عمومی مردم و رهنمون آنها به قرآن و سيره پيامبر (ص) و از ديگر سو، تعليم و تربيت مردم و توجه دادن آنان به علم و دانش و مبارزه با انواع نادانيها، جهالتها و شبهات و سرانجام تربيت شاگردان، عالمان و انديشمندان بوده است، كساني كه هر يك در اعتلا و گسترش فرهنگ و مباني تفكرات شيعي سهم بسزايي داشته اند.

امام رضا(ع)  چه در مدينه وچه در مرو فعالیت علمی وپاسخگویی به شبهات وسئوالات مردم را جدی می گرفت ، وبه مردم  فرمود: دانش ما را فراگيريد و به مردم ياد دهيد، زيرا اگر مردم زيبايي سخن ما را بدانند، از ما پيروي ميكنند. » و فرمود: « من در روضه منوره نبوي مي نشستم، در حالي كه علماي بسياري در مدينه حضور داشتند، هنگامي كه يكي از آنان در پاسخ سئوالي در مي ماند، همگي آنان، افراد را به نزد من مي فرستادند و من پاسخگوي سئوالات آنان بودم.

امام به محض حضور در مرو ضمن ادامه ی همین تکلیف ، براي رشد فرهنگ و اعتقادات مردم خراسان بسيار تلاش نمود  فعالیتهای علمی امام که منجر به ترقی علمی ودر نتیجه فرهنگی ایرانیان گردید عبارت بود از :

2.مناظره هاي علمي با اهل كتاب و نحله هاي فكري گوناگون، موجبات تثبیت عقاید دینی مردم و اعتلاي معرفت و بينش ديني جامعه مسلمین را  فراهم آورد. شمار مناظرات امام رضا(ع) با اهل كتاب و نمايندگان مسيحيان، يهوديان، مانويان، زرتشتيان، صابئين و فرق اسلامي بسيار است.

3.تشكيل محافل علمي، كلامي و حديثي: حضور امام سبب گردید کانونهای علمی درایران شکل گرفت ودانشمندانی از خاندان امامت وسادات وعلویان برادران امام پس از هجرت امام به سوی ایران رهسپار شدند ، این موج مهاجرت نیز طبعا تاثیرات فرهنگی زیادی داشت .سرانجام سفر حضرت معصومه به سوی ایران واستقرار آنم حضرت درقم سبب گردید دانشمندان زیادی در قم اجتماع نموده وکامون بزرگ فرهنگی قم را تقویت دهند که در مسیر تاریخ مبدل به قوی ترین کانون علمی اسلامی گردید .

4.دفاع از اصول اسلام و فرهنگ اهل بيت در مناظرات، مباحث اين مناظرات علمي درباره آفرينش جهان، توحيد، صفات خداوند، انبياي الهي و عصمت آنان، جبر، اختيار و امامت، تفسير آيات گوناگون قرآن، فضايل اهل بيت(ع)، احاديث، دعا و احكام دين بود.

5.پاسخ گویی به سئوالات شبهات و ايرادات فِرَق مختلف پاسخ داد. برای این منظور در امام (ع) به روی همه ی مردم باز بود .

6.بالا بردن درک و تعقل وتفکر دینی مردم در مناظرات امام (ع) مناظراتی که با حضور امام برگزار شد در خراسان وشرق ایران ، این مناطق مبدل به مرکز علمی گردید ودانشمندان به این منطقه از خلافت اسلامی جلب شدند ؛ با توجه به جوّ عقلگرايي كه معاصر امام بوجود آمده بود و فرقه هاي گوناگون در منازعات فکری بودند و عقل گرایی در مسائل كلامي و ديني در اوج بود، حضور امام رضا(ع) براي تبيين و تحكيم مواضع شيعه و رفع شبهات از آن و رهنمون شيعيان بسيار ضروري و مفيد مينمود.

7.منسجم شدن شیعه ورشد وایجاد امیدواری ودلگرمی در شیعه پس از حضور امام (ع)از جمله امام نماز بارانی خواند سرانجام دعاي حضرت مستجاب شد و همانطور كه از پيشگاه الهي درخواست نموده بود عملي گرديد. این کرامت بزرگ سبب گردید مردم خراسان ومرو وبلکه تمام ایران در باره اهل بیت محبت فزون تری پیدا کردند وشیعیان امیدوارتر شدند ومحکمتر از نظر عقاید .

8. شناخته شدن امامت وبرتری آن به مدعیان خلافت: با شناخته شدن امام در مناظرات انظار عموم مسلمین ورهبران ادیان دیگر به سوی امام جلب شد ومردم برای پاسخ گرفتن به سئوالات وشبهات به آن حضرت روی آوردند ؛ دستگاه خلافت با مواجه این استقبال مشروعیت خود را در خطر دید ومردم را از ارتباط با امام منع کرد. اما برتری امامت بر خلافت های جعلی اثبات گردید.

ب) چند نمونه از آثار تمدنی و معماری حضور امام درایران 

حضور امام در ایران افزون بر آثار علمی وفرهنگی ، نتایج وآثار تمدنی ومعماری وهنری نیز داشت ؛ تاسیس بناهای زیبا وساختمانهای آموزشی و مراکز درمان که برای رفع نیازهای زائرین امام پس از قرار گرفتن مدفن حضرت در خراسان تاسیس و توسعه یافت ؛ بناهای باشکوه وموقوفات خاص اعم از مدارس ومزارع وباغات و دراین اواخر کارخانه ها و...همه از برکات حضور امام در ایران بود که به چند نمونه اشاره می شود .

1. تاسیس وتوسعه فضاهاي وموقوفات فرهنگی

   بعد از شهادت امام در سنا آباد محل دفن حضرت مبدل به عبادتگاه بزرگ اسلامی ویکی از کانونهای علمی در آن تاسیس شد ؛روضه مطهره رضويه از همان روز نخست خادم داشته و شخصي كليددار حرم مطهر بوده است. پس از مدتي در كنار قبر آن حضرت مسجدي ساخته و در اختيار زائران قرار ميگيرد. به موازات ساختن مساجد رباطهايي نيز جهت سكونت زائران امام(ع) ساخته و متصديان در آنجا به فعاليت ميپرداختند و براي رفاه و آسايش زائران كوشش ميكردند؛ مشهد امام علي بن موسي الرضا(ع) محل مسكوني ميشود و اندك اندك در آنجا سكونت مييابند و بعد از مدتي حالت يك قصبه را به خود ميگيرد و به «مشهدرضا » معروف ميگردد.

شاهرخ امير تيمور كه در هرات حكومت ميكرد، به مشهد مقدس عنايتي بسيار داشت. در اين ايام به دليل وجود امنيت، مردم از گوشه و كنار، براي زيارت به مشهد مشرف مي شدند. در اين دوره فضاهاي جديدي براي عبادت و زيارت ساخته ميشد و در اختيار زائران حضرت رضا(ع) قرار ميگرفت ، گوهرشادآغا رواق بزرگ دارالسياده، رواق دارالحفاظ و رواق دارالسلام را ساخت و در همين زمان، مسجد مجلل و باشكوه گوهرشاد نيز بنا گرديد.

مسجد جامع گوهرشاد يكي از مهمترين و زيباترين مساجد تاريخي وآثار معماری وهنری اسلامی است در بلاد و اماكن اسلامي به شمار ميرودبه پاسداشت حرم قدسی حضرت بنا گردیده است. اطراف این بنا چندین مدرسه علمی ودارالقرآن با معماری خاص با شکوه شاخته شد.

احیای وتاسیس موقوفات دامنه دار فرهنگی در پیرامون مرقد امام رضا (ع) وحضرت معصومه نیز بهترین بستر برای توسعه فرهنگی واقتصادی در ایران شد.

 2. تاسیس مراکز درمانی وفرهنگی واختصاص موقوفات:

براساس گزارش متون تاريخي همواره در جوار بارگاه ملكوتي حضرت علي بن موسي الرضا(ع) مرکز ومحلی برای درمان بیماران و مسافران وجود داشته است که بعدها به شفاخانه و يا دارالشفاء شهرت یافت  ، زائرین ومردم ساکن در جوار حرم از آن بهره مند می شدند. به احترام آن حضرت وبرکت قبر مطهرش موقوفاتی نیز به این مراکز از طرف دوستداران اهل بیت (ع) اختصاص یافت وروز به روز این روند گسترش یافت که تا به امروز مبدل به مرکز درمانی بزرگ وقابل توجه با موقوفات خاص  گردیده است؛

3. تاسیس مدارس علمی و دینی

پس از اینکه مدفن در روستای سنا آباد امام تبدیل به زیارتگاه وسپس شهرگردید ؛ موقوفاتی به آن اختصاص یافت از نظر تمدنی شهرهای بزرگ از جمله شهر فعلی مشهد شکل گرفت وپیرامون حرم مدارس دینی وعلمی وکتابخانه های متعدد ساخته و تاسیس گردید ومدتها خراسان  بعنوان کانون بزرگ علمی شد واز هرات وماوراء النهر ونیشابور وسبزوار ودیگر کانونهای علمی جویندگان علم جذب این مراکز شدند و همه آنها تحت الشعاع این مرکز قرار گرفتند ومدارس علمی ودینی در این منطقه تاسیس ورونق یافت.

در دوره تیموریان مدارس بزرگ با موقوفات ویژه در این شهر به فعالیت پرداختند  قبل از آن ودر دوره صفویان

وافشاریان همواره حاکمان به دیده احترام نسبت به این بارگاه نگریسته اند وهمین بینش ها سبب شده که رونق فرهنگی وعلمی وتاثیرات این بقع با کرامت روز افزون گردد که دراینجا به اختصار به بخش کوچکی از آن اشاره گردید. [1]

براین اساس می توان گفت حضور امام رضا (ع)درایران وبه تبع آن دیگر وابستگان اهل بیت (ع) وفرزندان امام موسی بن جعفر (ع)درایران زمینه ساز برکات بی شمار علمی وفرهنگی وتمدنی گردید. که یکی از نمونه زیبای آن حرم حضرت معصومه در قم است که منشاء آثار وبرکات علمی وتمدنی بی نظیر در تاریخ ایران است.