پرسش
در بعضی از آیات قرآن دیده میشود که خداوند از مقام انسان تعریف و تمجید میکند و بالعکس در برخی دیگر از آیات شاهد آن هستیم که انسان را موجودی پست و بی ارزش جلوه میدهد که باعث شده افرادی دچار شبهه شوند که بالاخره کدام یک از این تعابیر درست است؟
پاسخ
باید توجه داشته باشیم که برای فهمیدن منظور و مقصود قرآن نباید تنها به برداشتمان از یک یا چند آیه اکتفا کنیم، بلکه باید مجموع آیات قرآن و احادیث امامان معصوم (علیهم السلام) را مورد بررسی قرار دهیم. آنچه از مجموع آیات و روایات به دست میآید این است که انسان، اشرف مخلوقات است و خداوند همۀ موجودات و هستی را برای انسان آفریده است و ماهیت انسان از منظر خداوند، همواره دارای کرامت و احترام بوده، مگر اینکه به سبب دلایل خاصی یا از جهاتی بعضی از انسانها را پست و بی ارزش معرفی کرده باشد؛ همچنان که در آیۀ زیر می‌فرماید:
«وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِیرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا»
«خداوند اعلام می‌دارد که انسان را تکریم کرده و او را در خشکی و دریا بر مرکب‌ها نشانده و از امور پاکیزه روزی داده و بر بسیاری از مخلوقات، برتری ویژه داده است».[1]
بنابراین در آیاتی مانند آیۀ «أَلَمْ یَكُ نُطْفَةً مِّن مَّنِیٍّ یُمْنَى»[2] و آیۀ «إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن نُّطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَّبْتَلِیهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِیعًا بَصِیرًا»[3]، منظور قرآن این نیست که به ساحت انسان از آن جهت که انسان است جسارت و توهین کند؛ بلکه با این هدف است که به انسان بفهماند که او در ابتدا چیزی نبوده و از یک منی نجس و بی‌ارزش آفریده شده و این خداوند بوده که او را از هیچ و عدم به عرصۀ حیات آورده است و پس از چند ماه بودن در داخل شکم مادر و سپس خروج از رحم او و تغذیه و پرورش به قدرت و جمال و مقام و ثروت و ... می‌رسد؛ ولی متأسفانه به محض اینکه به اینگونه از امور می‌رسد، خداوند را از یاد میبرد و فریفتۀ امور دنیوی میشود؛ هنان که که خداوند در آیۀ «یَا أَیُّهَا الْإِنسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِیمِ»[4] انسان را مورد خطاب قرار داده و می‌فرماید که ای انسان! چه شده است که نسبت به پروردگار کریم و بخشندۀ خودت، ناسپاس و گستاخ شده‌ای؟.
درنتیجه باید گفت که مقصود اصلی از این قبیل آیات، آن است که انسان متوجه شود که هر ارزش و قدرتی دارد، از آن خودش نیست و هر چه دارد، از خداوند قادر متعال است و به همین خاطر نباید نسبت به نعمت‌های الهی ناسپاسی کند و دچار فراموشی و کفران نعمت شود و از یاد خداوند غافل شود.
کلیدواژهها: قرآن، انسان، ناسپاسی، ارزش.
---------------------------------------
پی نوشتها:
۱. اسراء/ ۷۰.
۲. قیامت/ 37 و 75.
۳.انسان: ۷۶/ ۲.
۴.انفطار: ۸۲/ ۶.
