برهان شرط‌بندی در عهد امام صادق علیه‌السلام
الف. مقدمه
برهان پاسکال در قرن 17 میلادی از او صادر شد و اهمیت فراوانی در دنیای غرب پیدا کرد. برخی معتقدند او این برهان را از تعالیم اسلامی که از غزالی ـ فیلسوف پرآوازه مسلمان ـ آموخت دریافت نموده است و خود غزالی نیز این مطلب را از روایاتی که از امیر المومنین[1] و امام صادق علیهماالسلام دیده بود، برداشت نمود.[2]
درهرصورت چه پاسکال این مطلب را در منابع اسلامی دیده باشد یا ندیده باشد مسلم است که قرن‌ها قبل از او می‌توان نظیر این استدلال متین را در آموزه‌های اهل‌بیت عصمت و طهارت ملاحظه نمود. در ادامه سخن امام صادق علیه‌السلام در این خصوص را بیان می‌کنیم.
ب. امام صادق علیه‌السلام و برهان شرط‌بندی
ابن ابی العوجاء یکی از سرسخت‌ترین منکران خدا در عهد امام صادق است. دریکی از سال ها به مناسبت رسم عربی خود، در ایام حج، در مکه حاضر بود و همراه با رفیقش رفتار حاجیان را در سرزمین مکه «دیوانگی» محسوب می‌کرد و آن‌ها را مجنون می‌شمرد. در همین سفر با امام صادق برخورد نمود و این مسئله را برای حضرت بیان کرد، حضرت به او فرمود: «اگر این‌چنین باشد که تو می گوئی [و خدا و آخرتی وجود نداشته باشد] – که البته این‌چنین نیست – آنگاه هم ما و هم تو نجات خواهیم یافت؛ اما اگر آن‌چنان باشد که ما می‌گوییم [و خدا و سرای آخرت وجود داشته باشد] – که البته این‌چنین است – آنگاه ما نجات می‌یابیم اما تو هلاک می‌شوی.»[3]
بنابراین در فرض عدم وجود خدا خداپرست و کافر یکسان خواهند بود و هر دو بعد از سال‌های زندگی در دنیا، می‌میرند و نابود می‌شوند اما در فرض وجود خدا خداپرست و کافر یکسان نیستند و سعادت ابدی سهم خداپرست و شقاوت جاودانه سهم کافر است. حال بین این دو انتخاب کدام عاقلانه‌تر است؟ آیا عقل اجازه می‌دهد تا خود را درخطر کفر و انکار خدا قرار دهیم و مسیر عذاب جاودانه احتمالی را بپیماییم؟
ج. نتیجه
اگر نتوانستیم با دلیل و برهان وجود خدا را بپذیریم و اگر در سایه برخی شبهات ذره‌ای تردید در دل ما نسبت به خدا ایجاد شد بازهم عقل به ما اجازه انکار خدا وزندگی بدون ایمان را نمی‌دهد بلکه به ما امر می‌کند تا از خطر احتمالی شقاوت ابدی در جهان آخرت به سبب کفر و انکار خدا پرهیز کنیم و طریق زندگی مؤمنانه را در پیش گیریم زیرا تمام عاقلان از «خطرات احتمالی جبران‌ناپذیر» خود را محافظت می‌کنند.
[1] ر.ک: بحارالانوار، ج 75، ص 87.
[2] برهان شرط‌بندی، حسن‌یوسفیان، مجله نقد و نظر، ش 29 و 30
[3] اصول کافی، ج1، ص 78.
