ارزش انسان به اعتقاد اوست و معیار برتری انسان باورهای آنهاست.
قرآن کریم در سنجش ارزش مخلوقات، معیار را نه جنس و نوع خلقت می‌داند و نه میزان برخورداری آن‌ها از نعمت‌های ظاهری و باطنی. در بیان قرآن، آنچه موجب فضیلت آن‌ها بر همدیگر می‌شود، ایمان آن‌ها به خداوند و التزام به دستورات الاهی است.
خداوند در قرآن کریم، بدترین و بهترین مخلوقات را برای ما بیان می‌فرماید.
بدترین مخلوقات:
إِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ وَ الْمُشْرِکینَ فی نارِ جَهَنَّمَ خالِدینَ فیها أُولئِکَ هُمْ شَرُّ الْبَرِیَّة1
"کسانى که از اهل کتاب و مشرکان به این آئین جدید کافر شدند در آتش دوزخ‌اند، جاودانه در آن مى مانند، آن‌ها بدترین مخلوقات‌اند"2
در این آیه اهل کتابی که پیروان ادیان قبل از اسلام بودند و به حقانیت اسلام و لزوم گرویدن به این دین جاودانه علم داشتند، به‌عنوان بدترین مخلوقات معرفی‌شده‌اند.
علت اینکه چنین افرادی بدترین مخلوقات هستند این است که آن‌ها داراى کتاب آسمانى و علما و دانشمندان بودند و نشانه هاى پیغمبر اسلام در کتب آن‌ها صریحاً آمده بود، بنابراین مخالفت آن‌ها زشت تر و بدتر بود.
عبارت «اولئک هم شر البریة» (آن‌ها بدترین مخلوقات‌اند) هم نشان می‌دهد که در میان تمام جنبندگان و غیر جنبندگان موجودى مطرودتر از کسانى که بعد از وضوح حق و اتمام‌حجت راه راست را رها کرده در ضلالت گام مى نهند یافت نمى شود.
همان‌طور که در جای دیگر می‌فرماید: إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لا یَعْقِلُونَ3
" بدترین جنبندگان نزد خداوند افرادى هستند که نه گوش شنوا دارند و نه زبان گویا و نه اندیشه بیدار"4
بهترین مخلوقات:
إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ 5
"امّا کسانى که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، بهترین مخلوقات خداوند هستند".
در این آیه خیریت را منحصر در مؤمنین کرده، که اعمال صالح مىکنند، هم چنان‌که در آیه قبلى شریت را منحصر در کفار مىکرد. و این انحصار از آوردن ضمیر" هم" استفاده مى شود.6
علت برتری این افراد هم این است که چنین انسان‌هایی باوجود اختیار و قدرتی که بر انتخاب کفر و پیروی از هوای نفس داشتند، ایمان به خداوند متعال را برگزیدند و با اطاعت از خداوند و دوری از لذات زودگذر دنیوی، به ایمان خویش جامه عمل پوشاندند. این انسان‌ها با حفظ کرامت نفس، لباس خواری گناه را بر تن نکردند و لذا گرامی‌ترین افراد نزد خداوند هستند.
همچنان که بر طبق روایتی عایشه از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله سؤال کرد: یا رسول اللَّه گرامی‌ترین مخلوقات نزد خداوند چه کسانی هستند؟ حضرت فرمودند:
یا عائشة أما تقرئین إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ 7
اى عایشه مگر آیه شریفه" إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ" را نمى خوانى.
در روایات دیگر نیز بهترین مخلوقات به حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام تفسیر شده است.8
چراکه مصداق اتم مؤمن واقعی و کسانی که اعمال صالح انجام می‌دهند، رسول خدا و اهل‌بیت علیهم‌السلام می‌باشند.
پاورقی:
1. سوره بینه؛ آیه 6
2. تفسیر نمونه
3. سوره انفال آیه 22
4. تفسیر نمونه
5. سوره بینه؛ آیه 7
6. تفسیر المیزان
7. الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج6، ص: 379
8. همان
