متن سوال: مفهوم دقیق آیه «لن تنالوا البرّ حتی تنفقوا مما تحبون » چیست ؟ چرا در این آیه ، به جای «برّ» مثلا ، خیر نیامده و یا مثلا به صورت «ایمان شما کامل نمی شد ، مگر این که آنچه را دوست دارید انفاق کنید» ، نیامده است ؟
متن پاسخ: برّ به معنای نیکی، خوبی و از واژه “بَرّ” به (فتح باء) به معنای خشکی گرفته شده است. و چون خشکی، وسعت و گستردگی دارد، به نیکی وسیع و گسترده “بِرّ” گویند؛ پس معنی برّ توسع در کار خیر است. از جهت لغوی، “برّ” نوعی خیر است؛ یعنی سودی است که به دیگران برسد، آن هم با توجه و از روی قصد. مقابل آن، عاقّ به معنای آزار و اذیت رساندن به دیگران است؛ امّا خیر گرچه بدون توجه هم واقع شود، به هر نوع نیکی اطلاق میشود و مقابل آن شرّ و کار ناپسند و بد است.1 آنچه در تفاسیر برای واژه “بر” گفتهاند، عبارتند از: 1. ثواب 2. بهشت 3. اطاعت و تقوا 4. اکرام و تفضل خداوند به بندهاش؛ ولی با توجه به گستردگی معنای لغوی آن به نظر میرسد در این موارد نیز به معنای لغوی خود به کار رفته است؛ چرا که مراد از کار خیر، اعم است و افعال قلبی، همچون اعتقاد، حق، نیت پاک و افعال جوارحی، همچون: عبادت خداوند و انفاق در راه خدا را شامل میشود. در آیه 177 از سوره بقره، به هر دو قسم (برای اعتقادی، ایمان به خدا و برای امور انجام دادنی، اعطا و بخشش مال) اشاره شده است؛ آیه یاد شده، در مقام تعریف “برّ” بوده، آن را به همه امور خیر، اعم از اعتقادی و عملی نسبت داده است.2 با توجه به معنا و تفاوتی که برای “بر” و “خیر” بیان شد، میگوییم: “برّ” نیز نوعی کار خیر است؛ ولی خیری که از روی قصد و توجه انجام پذیرد و از آنجا که انفاق کردن از عبادات است و نیاز به قصد قربت دارد، به کار بردن کلمه “بر” مناسبتر از “خیر” میباشد. در این آیه خداوند میفرماید: برای رسیدن به مقام ابرار، شرایطی لازم است؛ از جمله انفاق کردن از اموال دوست داشتنی. در ادامه برای جلب توجه انفاق کنندگان میفرماید: “آنچه را در راه خدا انفاق کنید، به هرگونهای که باشد، هرگز گُم نشده، از خدا مخفی نمیماند.” برخی مفسران، درباره آثار این آیه بر مسلمانان روایاتی نقل کردهاند که برای نمونه، یکی را ذکر میکنیم: “یکی از یاران پیامبر صلی الله علیه وآله به نام ابوطلحه انصاری در مدینه، نخلستان بسیار زیبایی داشت که زبانزد همگان بود. این باغ، در آمد خوبی داشت. او پس از نزول این آیه، خدمت پیامبر صلی الله علیه وآله رسید و عرض کرد: “میدانی که محبوبترین اموال من همین باغ است و میخواهم آن را در راه خدا انفاق کنم تا خیری برای آخرتم باشد.” حضرت فرمود: “بهبه! این مالی است که تو را سود میبخشد…” با توجه به گستردگی معنای برّ که مصادیق زیادی دارد. (ایمان به خدا، عمل صالح، جهاد، نماز، وفای به عهد و…)3 نمیتوان به جای آن، “کامل شدن ایمان” را قرار داد؛ مفهوم آیه چنین نیست که اگر میخواهید ایمانتان کامل شود، انفاق کنید؛ بلکه میگوید: اگر میخواهید به مقام “بر” ـ که معنایی گسترده دارد و یکی از مصادیق آن ایمان است ـ برسید، چنین کنید. بله، انفاق کردن آنچه را انسان دوست دارد، بیانگر ایمان واقعی اوست. همچنین از این آیه استفاده میشود که شهدا به خاطر انفاق جان خود ـ که دوست داشتنیترین چیزهاست ـ برترین انسانهایی هستند که به این مقام میرسند.4
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت ها:
1. مفردات راغب، ص 114 و 300، دارالقلم، دمشق ـ صحاح اللغه، جوهری، ج 2، ص 651، دارالعلم للملایین ـ قاموس قرآن، قرشی ج 2، ص 317، ج 1، ص 180، دارالکتب الاسلامیه ـ مجمعالبیان، علامه طبرسی، ج 2، ص 342، مؤسسه الاعلمی ـ المیزان، علامه طباطبایی، ج 3، ص 394، مؤسسه الاعلمی ـ تفسیر نمونه، آیهاللّه مکارم و دیگران، ج 3، ص 2، دارالکتب الاسلامیه. 2. مجمعالبیان، همان ـ المیزان، همان ـ تفسیر قمی، ج 1، ص 135، دارالسرور بیروت ـ التفسیر الکاشف، محمدجواد مغنیه، ج 2، ص 107، دارالعلم للملایین. 3. مجادله، 9 ـ مائده، 2 ـ بقره، 177 و 189. 4. ر.ک: مجمعالبیان، همان، ص 342 ـ تفسیر نمونه، همان، ص 3، تفسیر کاشف، همان ـ تفسیر نور، محسن قرائتی، ج 2، ص 8-125، انتشارات در راه حق.
برچسب هاتعالیم آیه نود و دو سوره آل عمرانتعالیم آیه نود و دو سوره آل عمرانتعالیم آیه نود و دو سوره آل عمران
