«فَأیْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ وَاسِعٌ عَلِیمٌ»؛ با در نظر گرفتن آنچه در بند پشین بیان شد، شایسته است چنین گفته شود: جمله ی «فَأیْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ» یک مفهومِ عام بوده و از شمول و اطلاق برخوردار است، زیرا فیضِ مطلقِ حضرت سبحان در جمیع جهات و همه ی مکانها جاری، و هیچ جهت یا مکانی نیست که خالی از فیض حضرتش باشد. و در واقع رمز و راز این سخن که انسان به هر سو رو کند به وجه الله نظر افکنده، با جمله ی «إِنَّ اللَّهَ وَاسِعٌ عَلِیمٌ» کامل شده است؛ چرا که احاطه ی علمی خداوند فراگیر بوده، هر کار و حادثه ای را- در هر زمان و مکانی که واقع شود- زیر پوشش خود دارد.
آری، فیضِ خدای فیاض فراگیر بوده و هیچ جا از فیض او خالی نیست، چنانکه در آیه ی ۲۵۵ از سوره ی بقره اینگونه فرمود: «وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأرْض»، و در آیه ی ۱۵۶ از سوره ی اعراف نیز چنین فرمود: «وَ رَحْمَتی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْء»، خدائی که علیم است و میداند مخلوقاتش به کدام سمت، رو کردهاند.[1]
چنانکه از نظر ما؛ کلماتی از قبیل «صبغة الله، کلمة الله، شراب طهور، صراط الله، لقاء الله و ...» نیز همگی از مصادیق فیض مطلقِ خداوند است. بنابراین هرآنچه به جلال و جمال و کمالِ حضرت حق مربوط شود، همه و همه در محیط و دایره ی إفاضاتِ حضرتش بوده و از اطلاقاتِ رسمیِ فیضِ حق است.
[1]. برای اطلاعات بیشتر، ر.ک: جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج 6، ص ۲۶۸-۲۶۶.
