حیا و ایمان در دین مبین اسلام بسیار سفارش شده و احادیث و روایات متعددی در این باب ذکر شده است به طوری که اگر حیا باشد در راستای آن ایمان هم هست و اگر ایمان باشد حیا وجود دارد. در این نوشتار به حدیثی در این مورد اشاره می کنیم:
امام باقر(ع) یا امام صادق(ع) فرمودند:
«الْحَيَاءُ وَ الْإِيمَانُ مَقْرُونَانِ فِي قَرَنٍ، فَإِذَا ذَهَبَ أَحَدُهُمَا تَبِعَهُ صَاحِبُهُ؛ حیا و ایمان قرین و همراه همند؛ به گونه ای که اگر یکی از آنها برود، دیگری نیز در پی او می رود».1
چند نکته پیرامون حدیث مذکور:
نکته اول: معنای قَرَن
«قرن» از همان ماده« اقتران» و به معنای نزدیک بودن، همنشین بودن و برابری است، و این که به صد سال یک قرن می گویند، به خاطر آن است که جمعیتی، در این محدوده زمانی با هم مقرون و نزدیک هستند. قرآن مجید قرن را بر قوم و جمعیتی که در زمان خاصی می زیستند نیز اطلاق کرده است.2
و این که شاخ حیوان را قرن می گویند؛ بدان دلیل است که دو شاخ حیوان مقارن همند. براساس روایات پیش گفته حیا و ایمان هم مقارن هستند، و این مقارنت و همنشینی آنقدر شدید است که اگر یکی از آنها برود، دیگری هم می رود.
نکته دوم: تفسیر حیا
علمای علم اخلاق می گویند:
« الحياء انقباض النفس عن القبائح؛ به عکس العمل روح در برابر زشتی ها، حیا گفته می شود»؛3 یعنی انسان با حیا در برابر گناهان، زشتی ها، مفاسد و فحشا، چهره در هم می کشد، خشمگین می شود، نهی از منکر می کند و در صورت عدم توان، از آنجا خارج می شود.
حیا از دستاوردهای تقواست، و تقوا از آثار ایمان است. بنابراین، کسی که ایمان ندارد، تقوا ندارد و آدم بی تقوا بی حیاست.
نکته سوم: نقش حیا در زندگی انسان
حیا، در حکم سپری در مقابل گناهان و مانع آلوده شدن انسان به بدی ها و زشتی هاست. اگر پرده حیا دریده شود، بشر به گناه فراوانی آلوده می گردد؛ همانگونه که رواج زشتی ها، باعث دریده شدن پرده حیا می شود؛ زیرا هنگامی که گناه رواج پیدا کند، زشتی و پلیدی آن کم می شود و حیا از بین می رود. بر این اساس بین حیا وگناه و رواج یکی از آنها و کم شدن دیگری رابطه وجود دارد. بدین جهت، دولت های فاسد و مفسد، رسانه ها، نشریات و کتاب گمراه کننده سعی می کنند با اشاعه فساد و زشتی ها، حیا را از بین ببرند. متاسفانه در عصر ما، عوامل از بین برنده حیا فراوان شده است؛ لذا دستگاه هایی که مسوول ارتقا و افزایش اخلاق مردمند، وظیفه سنگینی دارند.
نکته چهارم: اقسام حیا
بایستی بین اقسام حیا تفکیک قائل شد. در روایتی از پیامبر(ص) می خوانیم:
«الْحَيَاءُ حَيَاءَانِ: حَيَاءُ عَقْلٍ، وَ حَيَاءُ حُمْق؛ حیا بر دو گونه است: حیای معقول و حیای غیر معقول»4
اگر انسان در برابر قبایح و زشتی ها رو ترش کند و ناراحت شود، حیای او معقول است؛ اما اگر در مقابل آنچه ظاهرا زشت است، حیا کند، حیای نامعقول و احمقانه پیشه کرده است؛ مثلا اگر کسی که حکم شرعی مساله ای را نمی داند، حیا کند و از عالمان نپرسد، این، حیای نامعقول است. مگر همه دانشمندان، از مادر دانشمند متولد شده اند؟ آنها هم مسائل را نمی دانستند، اما با مطالعه و تحقیق و تحصیل و پرسش سطح آگاهی خود را بالا بردند.
دختر و پسری که به عقد هم در آمده و هنوز عروسی نکرده اند، به غسل نیاز پیدا می کنند؛ اما بر اثر خجالت و حیای غیر معقول غسل نمی کنند و نماز صبح را از دست می دهند؛ یا اگر ماه رمضان باشد، با حال جنابت روزه می گیرند؛ آیا چنین حیایی، حیای معقول است؟
نکته پنجم: سر انجام بی حیایی
انسان های بی حیا به انواع گناهان آلوده می شوند، و برای توجیه اعمال زشت خود به افراد با حیا می تازند و عمل آنان را حاکی از ضعف نفس می شمرند و خویشتن را افراد قوی النفس می پندارند و گاه اصل گناه را منکر می شوند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. وسائل الشیعه،ج8،باب110،ح1
2. در آیات متعددی از جمله آیات4و7و98 سوره مریم به این مطلب اشاره شده است.
3. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید،ج19،ص27،شرح کلمات قصار219
4. وسائل الشیعه،ج8،باب111،ح1
