رشد علم ومعنویت درقم پس از حضور حضرت معصومه (س)
در قم علما ومحدثینی از اصحاب ائمه(ع) بودند و ارتباط با اهل بیت (ع) از پیش برقرار بود ؛ اما حضور حضرت معصومه و رحلت آن بانو در قم این شهر را به کانون علم برای پیروان اهل بیت (ع) مبدل نمود .
پيوند آن بانوي گرامي با علم و فضيلت است که سبب پيدايش يک شهر بزرگ معنوي در مرکز ايران گرديده و پس از حضور آن حضرت در اين شهر و واقع شدن مزارش، علم اهل بيت(ع) در اين شهر جوانه زده و روز به روز رشد يافته است. محدثان بزرگ از اين شهر برخاسته و علوم اهلبيت را رواج داده اند. یکی از مهمترین مکاتب حدیثی اسلامی در قم شکل گرفت و بر تمام مکاتب حدیثی سرآمد واثر گذار بود ، و آثار علمي بزرگ پديد آورده و تمدن اسلامي را رونق بخشيده اند.
پس از حضور حضرت معصومه ـ عليها السلام ـ در شهر قم به عنوان يک شهر بزرگ علمي مورد توجه قرار گرفت، و به تدريج اين شهر تبديل به مرکزي در علم گرديد وتمدن اسلامی از این چشمه معرفت سیراب گردید در سایه نور فاطمه معصومه (س) قم پس از حضور ورحلت این بانو به قطبی علمی مبدل شد و از آن روز به بعد تا به امروز این مرکزیت درخشش بیشتری داشته است ؛ قم مدتها در مکتب نقل حدیث محوریت و برمکاتب دیگر جهان اسلام رجحان داشت ؛ به همین جهت مرکزتجمع بزرگان شیعه و دانشمندانی بود که مکتب بغداد و ری به آن نیازمند بودند ؛ طلوع علم از قم با محوریت کتابهای حدیثی به اوج رسید و میراث آن در شکل گیری مجموعه های روایی شیعه تاثیر وسهم قابل توجهی داشته است ؛ شیخ صدوق یکی از مهمترین گردآورندگان وموسسین مکتب حدیثی اسلام است ؛ آثار او در آثار دیگران تاثیر مستقیم دارد ؛ در روش حدیث نگاری ودقت در جمع آوری حدیث ؛ مکتب ری و بغداد دومکتب حدیثی مهم از نظر مبنا و اندیشه و فکر نیز متاثر از مکتب قم بوده است؛ پس از آغاز غیبت کبری گرایش از نقل روایت به تعقل و اجتهاد و عقلگرایی وتفسیر نیز در قم بالنده شد که در مکاتب دیگر موثراست ؛ از اینرو اگر عناصر مهم تمدن اسلامی مورد دقت تلمل و معرفت قرار گیرد و بر اساس نقش عناصری مورد سنجه قرار گیرد بهره گیری تمدن اسلامی از محتوای غنی مکتب قم فزون تر از همه مکاتب است ؛ با روندی که درتاریخ وسیر علمی حدیث شناسی دیده می شود دوره فترت در تولید علم از ناحیه قم بسیار اندک و ناچیز است ؛ در حالیکه سهم مکاتب دیگر علمی با فرو پاشی برخی از عناصر محوری بیشتر دیده می شود ؛ از اینرو سهمی که حضور بابرکت حضرت معصومه(س) درقم ایجاد کرده به این تکاپو ی وسیع علمی تحرک و بالندگی وسیعی همراه با نوآوری بخشیده است .
پس از حضور حضرت معصومه در قم این شهر واین منطقه از مرکز ایران وشهرهای پیرامون مثل کاشان و آوه وری از قم تغذیه فکری دارند ؛ به تدیج که تاریخ سپری می شود قم به خاطر جضور حضرت معصومه(س) مورد توجه معصومین بعدی است ؛ اشاره معصومین قبلی حتی پیامبر(ص) در حدیث معراج به عظمت معنوی وجایگاه قم معطوف به حضور حضرت معصومه سلام الله علیهاست ، این بانوی عرشی از تبار عصمت واهل بیت (ع) را باید قدر دانی نمود ؛ درسایه حرم پر نورش مردان بزرگی از فقها واندیشمندان ومحدثان بزرگ تربیت یافته وهمچنان دامنه ی این مربی گری معنوی حضرت تا قیامت استمرار خواهد داشت ؛ در زمینه سازی ظهور حضرت مهدی (عج) نیز این تجلی علم ومعرفت نقش بزرگی خواهد داشت ؛ عرفا ودانشمندانی که در جوار بارگاهش آرمیده اند هریک در رتبه معنوی تالی تلو معصومند ودرعرفان وعلم در اوجند ؛ ای بسا بسیاری از آنان در گمنامی به سر برده وخدمات معنوی آنان پنهان و نا گفته و یا نامشان نیز نا شناخته است؛ حکما و فلاسفه وفقها وعرفا و قرآن شناسان بزرگی در جوار مزار کریمه اهل بیت (ع) غنوده اند که ذکر نامشان مسرت بخش دلهای دانش پژوهان و جویندگان علم است ؛ معنویت یاد ونامشان به اندازه ای جاذب دلهاست ورونق بخش حلقه های علمی که از تمام نقاط عالم جویندگان علم را به سوی خود دل ربوده است ؛ اکنون از دهها کشور جهان اسلام ودیگر کشورها در شهر مقدس قم به عشق «عش اهل بیت » جویندگان علم مشتاقانه به جمع محبان اهل بیت (ع) درایران پیوسته و فقه وعلوم اهل بیت (ع) را فراگرفته ودر سراسر دنیان منتشر می نمایند ؛ واین گسترش علوم اهل بیت(ع) از قم در همه جهان تا ظهور منجی بشریت نور افکنی خواهد نمود.این خود مصداق کلام ائمه است که فرمودند علم از کوفه غروب واز قم خواهد درخشید به همه دنیا.
حرم حضرت معصومه کانون علم و فرهنگ
قیام امام خمینی در قم آغاز شد، این قیام بیداری فراگیر وبزرگ تاریخی برای جهان اسلام ودربرابر مستکبرین بود ؛ اندیشه ای که امام داشت در این حوزه ودر جوار قبر مطهر کریمه اهل بیت (ع) شکل گرفت ومنجر به انقلاب بزرگی در ایران گردید ؛ مبانی این انقلاب ، اندیشه های فقهی وعرفانی وفلسفی امام بود که از مکتب اهل بیت (ع) برآمده بود ؛ این انقلاب بزرگ تمام تحولات دنیا ومحاسبات استعمارگران را پس از تجزیه ممالک اسلامی وتکه تکه نمودن آنها به هم زد وهمه تعاملات دنیا را که طراح آن جهان خواران بودند به چالش کشید ؛ همه این صداها از قم به عالم پژواک شد ومنتشر گردید ؛ پیروزی های معنوی ومادی و پیشرفتهای علمی بزرگی در سایه این انقلاب محقق شد ؛ از این روی می توان گفت شهر مقدس قم وحرم حضرت معصومه نه تنها در گذشته تاریخ ایران اسلامی وتمدن اسلامی ورونق فرهنگ اهل بیت(ع) درایران اثر بزرگی بر جای گذاشته است ؛ بلکه در تحولات تاریخ معاصر تمام دنیا وبنیان تمدن نوین اسلامی نیز یکی از کانون های مهم واصلی است.
حضرت فاطمه معصومه ـ عليها السلام ـ دختر امام موسي بن جعفر الکاظم و خواهر امام علي بن موسي الرضا و عمه امام محمد تقي الجواد ـ عليهم آلاف تحيه و السلام ـ است.مادر امام رضا ـ عليه السلام ـ و حضرت فاطمه معصومه ـ عليها السلام ـ نجمه خاتون است، اين بانو فقط اين دو فرزند بزرگوار را داشته است و هر دوي آنها با حضور خود در سرزمين اهلبيت (ايران) از اسباب وعلل پيشرفت و تعالي معنوي و فرهنگي (تمدنی ) شده اند.
فضايل حضرت فاطمه معصومه ـ عليها السلام ـ آنگاه معلوم می شود که پيوند آن بزرگوار با علم معلوم گردد. علم و دانش اين بانوي گرامي اسلام بيش از آن است که در معرض شناخت ما قرار گرفته است. جايگاه علم در دين مبين اسلام بسيار خطير است. خداوند متعال علم و دانش را از الطاف خاص و ويژه خود به پيامبران و دانشمندان واولیاء خود قرار داده وآنان را به علم ممتاز و مفتخر نموده است ، درک و دريافت وحي و ابلاغ آن را با علم عجين کرده است. براي پي بردن به فضيلت و مقام والاي حضرت معصومه ـ عليها السلام ـ و اينکه چرا و چگونه بوده است که آن بانوي کريمه در بين ديگر امامزادگان از برتري و جلالت شأن ويژه برخوردارند در اين خصوص کافي است به فضايل و ويژگي هاي علمي آن بانوي گرامي پي ببريم.
برخورداري حضرت معصومه ـ عليها السلام ـ از برجستگي علمي و نيز با حضورش در قم، روح بزرگ علمي از مدينه به ايران مهاجرت کرد؛ همان سان که با حضور برادرش در خراسان علم از مدينه غروب کرد و در ايران وشرق ممالک اسلامی طلوع نموده، امام رضا ـ عليه السلام ـ به منزله خورشيد از مدينه غروب و در شرق ممالک اسلام طلوع کرد، علم الهي نيز با آن حضرت در خراسان طلوع کرد، که پس از حضور آن حضرت خراسان هم از جهت تمدني روز به روز در پيشرفت بود هم از لحاظ علمي و رويش عالمان کم نظير تاريخ، که در بلاغت و هنر نوشتن سرآمدان تمام روزگار در جهان اسلام شده اند، بسياري از دانشمندان بليغ و زبردست در اين منطقه پرورش يافته اند، نفس قدسي امام و جلسات علمي و مناظرات با دانشمندان فضاي خراسان را علمي کرد و عالمان و فقيهان بزرگ اسلام از اهل سنت و شيعه از اين ديار برخاستند، همين پيوند و قرابت علمي در حضرت معصومه ـ عليها السلام ـ نيز وجود داشت چنان که نقل شده جمعي از شيعيان به مدينه آمدند تا به محضر امام کاظم علیه السلام برسند و جواب سئوالات خود را بگيرند، حضرت حضور نداشت، مراجعه کنندگان که سئوال علمي داشتند مي خواستند از در خانه حضرت با يأس و نااميدي و اندوه برگردند اما حضرت معصومه ـ عليها السلام ـ که هنوز به سن بلوغ نرسيده بودند تمام سئوال هاي آنان را پاسخ داد. شيعيان، مدينه را ترک و در بيرون شهر با امام روبرو شدند و پاسخ هاي حضرت معصومه ـ عليها السلام ـ را به آن حضرت نشان دادند و امام با ديدن دستخط و پاسخ هاي دخترش اظهار شعف و شادي نمود و فرمود «فداها ابوها» پدرش فداي چنين دختري باد.