یکی از واجبات مسلّم و تردید ناپذیر اسلام احترام گذاشتن و گرامی داشتن پدر و مادر است و این واجب از آن واجبات مؤکّدی است که قرآن کریم آن را در حدّ عبادت خودش معرّفی کرده و با تأکید زیاد فرزندان را به ادای احترام پدر و مادر توصیه کرده است زیرا فرموده است: «وَ قَضی رَبُّکَ اَلّا تَعبُدُوا اِلّا اِیّاهُ وَ بِالوالدَینِ اِحساناً، اِمّآ یَبلُغَنَّ عِندَکَ الکَبَرَ اَحَدُهُمما اَو کِلاهُما فَلا تَقُل لَهُما اُفٍّ وَلا تَنهَرهُما وَ قُل لَهُما قَولاً کَریماً وَاخفِض لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحمَهِ وَ قُل رَبِّ ارحَمهُ کما رَبَّیانی صَغیراً» (پروردگار تو حکم کرده است که جز او را پرستش نکنید و به پدر و مادر خود نیکی کنید و چنان چه یکی یا هر دوی ایشان در نزد تو به پیری رسیدند نباید به آن ها اُف بگویی و نباید به آن ها نهیب بزنی و باید با آنان کریمانه سخن بگویی و باید بال فروتنی را از کمال مِهر و رحمت برای آنان بگسترانی و باید بگویی: پروردگارا به آنان رحم کن آن گونه که آنان در حال کودکی به من رحم کردند.).
همان طور که پیداست در این فرازها خداوند متعال نهایت مبالغه را درباره ی این که باید فرزندان، پدر و مادر خویش را مورد احترام قرار دهند، بکار برده است زیرا اوّلاً احسان و نیکی به آنان را در ردیف عبادت و پرستش خودش آورده است و این می رساند که نیکی به پدر و مادر در نزد خداوند متعال در حدّ پرستش خودِ او اهمّیّت دارد و ثانیاً پس از این توصیه که باید به پدر و مادر نیکی کرد آمده است که فرزند حقّ گفتن اُف را به آنان ندارد یعنی گفتن کم ترین لفظ آزار دهنده از سوی فرزند به پدر و مادر حرام است و این بدان معنی است که گفتن هرگونه سخن آزار دهنده به آنان حرام است زیرا وقتی کم ترین سخن حرام باشد پیداست که سخنی که از آن شدیدتر است به طریق اولی حرام است و پس از این منع و زجر آمده است نباید به آنان نهیب بزنی و این تأکید کلام پیشین است زیرا همان طور که اشاره شد حرمت نهیب زدن از حرمت اف گفتن استفاده می شود و لذا تصریح به آن به معنای تأکید مفهومی است که از سخن پیشین استفاده شده است و پس از آن آمده است که باید با آنان با گفتاری کریمانه و محبّت آمیز سخن بگویی و نهایت فروتنی را نسبت به آن ها رعایت کنی و معذالک از خدا بخواهی که آنان را مورد مهر و عنایت خودش قرار دهد و گفتن ندارد که همه این دستورات، دستوراتی است وجوبی زیرا به صورت فرمان ادا شده است و فرمان مولا بر وجوب دلالت می کند؛ بنابراین از این آیه به طور آشکار استفاده می شود که احترام به پدر و مادر یکی از واجبات مؤکّد و پر اهمّیّت دین مقدّس اسلام است و روایات بی شماری هم در این باره وارد شده است هرچند که با وجود این دو آیه چندان نیازی به آن ها احساس نمی شود لکن مطالعه ی آن ها خالی از فایده نیست بویژه آن دسته از روایاتی که در شرح و تفسیر دو آیه ی یاد شده، وارد شده است و لذا ترجمه ی یکی از این روایات را در این جا گوش زد می کنیم:
«أبی ولّاد گوید: من از أبی عبداللّه(ع) درباره ی این سخن الهی که می فرماید "و بالوالدین احساناً" پرسیدم و گفتم: منظور از این احسان چیست؟ آن حضرت فرمود: احسان به آنان این است که رفتار نیکی با آنان داشته باشی و آن ها را وادار نکنی که آن چه نیاز دارند از تو بخواهند، مگر نه آن است که خداوند متعال می فرماید: به نیکی نایل نمی شوید مگر این که از آن چه دوست می دارید انفاق کنیدو در تفسیرِ این آیه "فلا تقل لهما افّ و لا تنهرهما" فرمود: منظور این است که اگر آن ها تو را ناراحت کردندنباید به آن ها اف بگویی و اگر تو را زدند نباید به آن ها نهیب بزنی و در تفسیر "و قل لهما قولاً کریماً" فرمود: منظور این است که اگر پدر و مادر تو را زدند به آن ها بگو خدا شما را بیامرزد
و در تفسیر "و اخفض لهما جناح الذّلّ من الرّحمه" فرمود: منظور این است که نباید در نگاه کردن به آن ها چشمانت را پر از نگاه کنی مگر به مهر و محبّت و نباید صدایت را از صدای آن ها بلندتر نمایی و نهدستت را بالای دستان آن ها قرار دهی و نه در پیشا پیش آنان حرکت کنی.»2
از مجموع این آیات و روایات که تنها به یکی از آن ها اشاره کردیم دانسته می شود که مسئولیت فرزندان در برابر پدران و مادران خود چه اندازه سنگین و پیچیده است و چقدر باید فرزند مواظب باشد تا بتواند حقّ پدر و مادرش را که خدا بر گردن او نهاده است ادا کند، هرچند که فرزندان نیز حقوقی بر گردن پدر و مادر دارند که باید در جای خودش مورد بحث و بررسی قرار گیرد و پدران و مادران باید در ادای آن حقوق کوتاهی نکنند لکن انصاف این است که حقّ پدر و مادر بر گردن فرزندان بسیار سنگین است و خوب است برای توجّه بار دیگر آن دو آیه را مطالعه کنیم.
1⃣اسراء آیه 23-24
2⃣وسائل الشیعه ابواب احکام اولادباب ۹۲ حدیث 1
