پرسش
مسلّماً همۀ مسلمانان میدانند که ربا خوردن مصداق اکل مال بالباطل است و حرام میباشد و در آیات قرآن از آن منع شده است. اما آیا راهی برای فرار از حرمت ربا وجود ندارد و اساساً آیا ربا موارد اسثنا هم دارد یا اینکه همیشه و در همه جا حرام و ممنوع است؟
پاسخ
ربا به معنای انتفاخ و بالا آمدن همراه با زیادی است؛ به اینگونه که شیء ذاتاً بالا بیاید و سپس برای آن فضل و زیادی حاصل شود.[1]
در پاسخ به سؤال مذکور :
اوّلاً باید توجه داشته باشیم که رباخواری جزء گناهان کبیره به حساب میآید و در قرآن کریم همرتبۀ جنگ با خدا دانسته شده است. همچنان که در سورۀ بقره میفرماید:
(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّـهَ وَذَرُوا مَا بَقِیَ مِنَ الرِّبَا إِن كُنتُم مُّؤْمِنِینَ* فَإِن لَّمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِّنَ اللَّـهِ وَرَسُولِهِ وَإِن تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُؤُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ.
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، از خدا پروا كنید؛ و اگر مؤمنید، آنچه از ربا باقى مانده است واگذارید* و اگر [چنین] نكردید، بدانید به جنگ با خدا و فرستاده وى برخاسته‌اید و اگر توبه كنید، سرمایه‌هاى شما از خودتان است؛ نه ستم مى‌كنید و نه ستم مى‌بینید).[2] همچنان که در روایت نیز آمده که گناه یک درهم ربا بزرگتر از آن است که انسان هفتاد مرتبه با محارم خود مرتکب عمل نامشروع فحشاء شود.[3]
البته با تمام این گفتهها، موارد خاصی در شریعت مقدّس اسلام جزء استثنائات به شمار آمده که در سه نوع خلاصه میشود:
- ربای میان پدر و فرزند نسبت به یکدیگر.
- ربای میان زن و شوهر.
- ربا خوردن از کافری که در پناه اسلام نیست.[4]
نهایت اینکه ربایی که مجاز دانسته شده تنها در همین موارد سه گانه خلاصه میشود و نباید تصوّر کنید که ربای مادر و فرزند، ربای برادر و خواهر و نیز ربای سایر بستگان و دوستان حرام جایز است، بلکه حرام هستند و لو این که طرفین راضی باشند.
کلیدواژهها: ربا، حرمت، جنگ با خدا، استثناء.
------------------------
پینوشتها:
1. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، علامه مصطفوی، ج 4، ص 35 .
2. بقره/ 279 ـ 278
3. وسائل الشیعه ج 18، ص 117، باب 1، ح 23270.
4. امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده: بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج 2، ص 215، م 2080.
