خلاصه تفسیر سوره انشراح بر اساس المیزان - ۵
(فَاِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً - از اين به بعد هم دل خوش دار كه بعد از هر دشوارى گشايشى است)
از زمخشرى نقل شده كه در كشاف گفته: حرف فاء در جمله (فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ ...) فاى فصيحه است. خداوند در این آیه دارد با وعده‌ای زیبا به پیامبر تسلی خاطر و دل‌خوشی می‌دهد. او ادامه می‌دهد: «مشركان، رسول خدا و مؤمنان را سرزنش مى‌كردند که شما فقير و بیچاره‌اید. این زخم زبان‌ها به قدری اوج گرفت كه به دل پیامبر افتاد نكند اسلام نياوردن مردم به خاطر همين تهى‌دستى مؤمنان است. خداوند براى دفع اين احتمال، نعمت‌هاى بزرگى را كه به ایشان داده بود به رخش كشيد و آن گاه اضافه كرد: (فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً) گويا فهماند اين ما بوديم كه آنچه خودت مى‌دانى را به تو داديم. پس از فضل خدا مايوس نباش و بدان كه بعد از سختى‌ها گشايشى براى شما خواهد بود.»
گویا زمخشری لام در العسر را لام عهد گرفته، نه لام جنس. [قبلا درباره الف و لام جنس صحبت کرده‌ام. اینجا (https://eitaa.com/almizzan/9) را ببینید. الف و لام عهد، حرفی است که اسم‌های نکره را معرفه می‌کند که سه نوع دارد: عهد ذکری، عهد ذهنی، و عهد حضوری.] منظور از يسر هم غنيمت‌هايى است كه خداوند در سال‌هاى بعد نصيب مؤمنان كرده است. علامه می‌گوید ما اين حرف را قبول نداريم، زیرا بعید است ذهن شريف رسول خدا از حال كفار و علت كفرشان بى‌خبر باشد و نداند كه علت اصلى آن، روی‌گردانی از حق است. همین كفار بعد از قدرتمند شدن اسلام و پولدار شدن مؤمنان، باز هم ايمان نياوردند. این نشان می‌دهد ثروت و فقر مومنان هیچ نقشی در ایمان یا کفر آنان نداشته است.
خداوند هم پيامبرش را از اميدوارى به ايمان آوردن اكثر آنان نهى و نااميد كرده است. هم‌چنان که در آيات سوره يس كه در مكه يعنى در ايام فقر مؤمنان نازل شده فرموده است: «فرمان (الهی) درباره بیشتر آنها تحقق یافته، به همین جهت ایمان نمی‌آورند» و در آیه‌ای دیگر از همین سوره می‌فرماید: «برای آنان یکسان است: چه انذارشان کنی یا نکنی، ایمان نمی‌آورند! یس، آیات شش و ده». در سوره بقره هم كه در مدينه يعنى در روزگار خوش مؤمنان نازل شده فرموده است: «کسانی که کافر شدند، برای آنان تفاوت نمی‌کند که آنان را (از عذاب الهی) بترسانی یا نترسانی؛ ایمان نخواهند آورد. بقره، آیه شش» اگر ما يسر بعد از عسر را به شکوه و قدرت اسلام بعد از دوران سختى تفسیر کنیم و سوره را هم از سوره‌هاى مكى به حساب بیاوریم بهتر و کم‌اشکال‌تر خواهد بود.
