به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، یکی از ارکان مهم اعمال انسان، نیت است که اگر خالصانه باشد و شائبه‌ای از ریا و خودنمایی نداشته باشد، ارزشمند است. مخصوصاً اعمال عبادی که ریا، آفت آن است و سبب باطل شدن عمل می‌شود؛ عملی که نوعی شرک است و در واقع، نفاق هم محسوب می‌شود؛ برای این‌که شخص ریاکار دلش با عملش یکی نیست. از امیرالمؤمنین علیه‌السلام نقل شده که «آفةُ العبادةِ الریا؛ ریا، آفت عبادت است». 1
اگر ذره‌ای ریا در عملی باشد مقبول خداوند نیست و تنها عملی صحیح است که کاملاً خالص باشد. مثلاً اگر کسی در نماز، یک سبحان الله به قصد ریا بگوید، نمازش باطل است. اگر چه بقیه اجزای آن برای خدا باشد. در امور مالی هم چنین است. مثلاً اگر کسی مبلغی را به عنوان خمس یا زکات بپردازد و در نیّتش، هم خدا باشد و هم خوش آمدِ دیگران، خمس یا زکات، باطل است.
کلید در دوزخ است آن نماز که در چشم مردم گزاری دراز
خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى کَالَّذی یُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَیْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْداً لا یَقْدِرُونَ عَلى شَیْءٍ مِمَّا کَسَبُوا وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ؛ اى کسانى که ایمان آوردهاید، صدقههاى خود را با منّت و آزردن باطل نکنید؛ مانند کسى که مالش را به ریا و خودنمایى به مردم انفاق مىکند و به خدا و روز قیامت ایمان ندارد، که مَثَل او مَثَل سنگ سخت و صافى است که خاکى بر آن نشسته، سپس باران تند و درشتى به آن می‌رسد و آن را سنگى صاف می‌کند، [صدقه او نظیر آن خاک است. و ریاکاران] به چیزى از آنچه کسب کردهاند دست نمىیابند و خداوند مردم کافر را هدایت نمىکند.» 2
در این آیه تشبیه لطیفی شده و نشان می‌دهد عمل ریاکارانه تا چه اندازه سست و بی‌ارزش است. از طرفی بیان می‌کند، کسی که ریاکار است، به خدا و روز قیامت ایمان ندارد.
روایات
عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَالِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام یَقُولُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنَا خَیْرُ شَرِیکٍ مَنْ أَشْرَکَ مَعِی غَیْرِی فِی عَمَلٍ عَمِلَهُ لَمْ أَقْبَلْهُ إِلَّا مَا کَانَ لِی خَالِصاً. علی بن سالم می‌گوید از امام صادق علیه‌السلام شنیدم که فرمود: خداوند عزّ و جلّ می‌فرماید: من بهترین شریک هستم! کسی که در عملش غیر از من، دیگری را شریک کند، عملش را قبول نمی‌کنم؛ مگر عملی که خالصانه برای من باشد. 3
قال رسولُ الله صلی الله علیه و آله: إِنَّ الْمُرَائِیَ یُنَادَى یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَا فَاجِرُ یَا غَادِرُ یَا مُرَائِی ضَلَّ عَمَلُکَ وَ حَبِطَ أَجْرُکَ اذْهَبْ فَخُذْ أَجْرَکَ مِمَّنْ کُنْتَ تَعْمَلُ لَه؛ روز قیامت به ریاکار ندا مىرسد، اى بدکار! اى حیلهگر! اى ریاکار! عملت تباه و اجرت ضایع گشت؛ برو اجرت را از کسى بگیر که براى او کار کردى. 4
عَنْ زُرَارَةَ وَ حُمْرَانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه‌السلام قَالَ: لَوْ أَنَّ عَبْداً عَمِلَ عَمَلًا یَطْلُبُ بِهِ وَجْهَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الدَّارَ الْآخِرَةَ فَأَدْخَلَ فِیهِ رِضَى أَحَدٍ مِنَ النَّاسِ کَانَ مُشْرِکاً. زرارة بن اعین و برادرش حمران از امام محمد باقر علیه‌السلام روایت کردهاند که فرمود: چنان‌چه بندهاى کارى را خالصانه براى خدا و آخرت خود انجام دهد ولى رضایت(حتى) یک نفر را در آن دخالت دهد، به خدا شرک ورزیده است.5
وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَنْ عَمِلَ لِلنَّاسِ کَانَ ثَوَابُهُ عَلَى النَّاسِ إِنَّ کان [کُلَ] رِیَاءٍ شِرْکٌ؛ امام صادق علیه السّلام فرمود: هر کس براى مردم کارى انجام دهد، مزدش نیز بر مردم است. به درستی که همه انواع ریا شرک است. 6
قال علیٌ علیه السلام: ...اعْلَمُوا أَنَّ یَسِیرَ الرِّیَاءِ شِرْکٌ...؛ ...بدانید کمترین ریایی شرک است... .7
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه اخْشَوُا اللَّهَ خَشْیَةً لَیْسَتْ بِتَعْذِیرٍ وَ اعْمَلُوا لِلَّهِ فِی غَیْرِ رِیَاءٍ وَ لَا سُمْعَةٍ فَإِنَّهُ مَنْ عَمِلَ لِغَیْرِ اللَّهِ وَکَلَهُ اللَّهُ إِلَى عَمَلِهِ؛ امیر المؤمنین صلوات اللَّه علیه فرمود: از خدا چنان بترسید که محتاج عذر خواهى نباشید [که مقصر نباشید] و بدون ریا و قصد شهرت براى خدا کار کنید، زیرا هر که براى غیر خدا کار کند، خدا او را به عملش وا می گذارد. 8
نشانه ریاکار
أَمِیر‌المؤمنین علیه‌السلام در این رابطه می‌فرماید: ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ لِلْمُرَائِی، یَنْشَطُ إِذَا رَأَى النَّاسَ وَ یَکْسَلُ إِذَا کَانَ وَحْدَهُ وَ یُحِبُّ أَنْ یُحْمَدَ فِی جمِیعِ أُمُورِهِ؛ ریاکار سه نشانه دارد: 1- زمانی که مردم را می‌بیند با نشاط است. 2- زمانی که تنها است، کسل می‌باشد. 3- دوست دارد که در همه کارهایش ستایش شود. 9
این علایم در واقع، نشانه شخص منافق است و ریا نوعی نفاق نیز می‌باشد.
چند نکته
1- گاهی اوقات انسان مشغول انجام کار خیری است یا می‌خواهد کار خیری انجام دهد، ولی شیطان او را وسوسه می‌کند که اگر انجام دهی، ریا می‌شود و به این واسطه می‌خواهد انسان را از انجام کار خیر منصرف سازد. این موضوعی است که باید به آن توجه کرد و نکته دقیقی می‌باشد. از پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله نقل شده که فرمود: هنگامى که یکی از شما مشغول نماز خواندن است و شیطان می‌گوید[وسوسه می‌کند]: شما ریاکارى مىکنید، باید نماز خود را طولانى کند، اما تا هنگامى که وقت واجب فوت نگردد... . 10
2- گاهی اوقات وقتی انسان عمل خیری انجام می‌دهد، دیگران از او تعریف می‌کنند و انسان از این تعریف و تمجید خوشحال می‌شود و در باطن احساس خرسندی می‌کند. در این‌جا اگر انسان، نیّتش برای خدا باشد و رضایت دیگران نقشی در فعل او نداشته باشد، این احساس خوشحالی ریا محسوب نمی‌شود و قبحی ندارد. در واقع، نیت است که نقش محوری دارد؛ همان‌طور که از پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله نقل شده که «انّما الاَعمالُ باالنّیات». این‌جا هم از مواردی است که ممکن است شیطان وسوسه کند و به‌واسطه این‌که احتمال دارد دیگران از انسان تعریف کنند، وی را از انجام کار خیر باز دارد.
عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه‌السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَعْمَلُ الشَّیْءَ مِنَ الْخَیْرِ فَیَرَاهُ إِنْسَانٌ فَیَسُرُّهُ ذَلِکَ فَقَالَ لَا بَأْسَ مَا مِنْ أَحَدٍ إِلَّا وَ هُوَ یُحِبُّ أَنْ یَظْهَرَ لَهُ فِی النَّاسِ الْخَیْرُ إِذَا لَمْ یَکُنْ صَنَعَ ذَلِکَ لِذَلِک؛ زراره می‌گوید: از امام باقر علیه السّلام پرسیدم راجع به مردى که کار خیرى می‌کند و شخصى او را مىبیند و او خوشش مىآید! فرمود: عیبی ندارد، هر کسی دوست دارد که کار خیرش میان مردم آشکار شود، به شرط آن‌که عمل را به آن قصد انجام ندهد. 11
این حدیث شریف نشان می‌دهد که اگر تعریف و تمجید مردم، نقشی در عمل انسان نداشته باشد و نیت، خدایی باشد، خوشحالی انسان از تعریف دیگران مانعی ندارد و امری طبیعی می‌باشد.
والحمدلله ربّ العالمین
بابک شکورزاده
/999/702/ر
پی نوشتها:
1- غرر الحکم /ص278
2- سوره بقره/آیه264
3- کافی/ دار الکتب الاسلامیه/ج2/ص259
4 - مجموعه ورام/بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی/ ج1/ ص187
5- محاسن برقی/دار الکتب الاسلامیه/ج1/ص122
6-ثواب الأعمال و عقاب الأعمال/دار الشریف/ص242
7-تحف العقول/جامعه مدرسین/ص151
8- کافی/ج2/ص297
9- الکافی/ ج2 /ص295
10- بحارالانوار/ دار احیاء تراث العربی/ج62/ص269
11-کافی / ج2 /ص297
