سوره اعراف آیه 204 :
وَ إِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ
ترجمه :
و هر گاه قرآن خوانده شود، به آن گوش بسپاريد و [در محضرش] خاموش باشيد، باشد كه شما مورد رحمت قرار گيريد.
آیا سکوت و گوش دادن هنگام قرائت قرآن واجب است یا مستحب؟
" انصتوا" از ماده" انصات" به معنى سكوت توأم با گوش فرا دادن است.
در اينكه آيا اين سكوت و استماع به هنگام قرائت قرآن در تمام موارد است، يا منحصر به وقت نماز و هنگام قرائت امام جماعت، و يا به هنگامى كه امام در خطبه نماز جمعه تلاوت قرآن مىكند، در ميان مفسران گفتگو بسيار است، و احاديث مختلفى در كتب حديث و تفسير در اين زمينه نقل شده است.
آنچه از ظاهر آيه استفاده مىشود اين است كه اين حكم، عمومى و همگانى است و مخصوص به حال معينى نيست، ولى روايات متعددى كه از پيشوايان اسلام نقل شده به اضافه اجماع و اتفاق علماء بر عدم وجوب استماع در همه حال، دليل بر اين است كه اين حكم به صورت كلى يك حكم استحبابى است، يعنى شايسته و مستحبّ است كه در هر كجا و در هر حال كسى قرآن را تلاوت كند، دیگران به احترام قرآن سكوت كنند و گوش فرا دهند و پيام خدا را بشنوند و در زندگى خود از آن الهام گيرند، زيرا قرآن تنها كتاب قرائت نيست، بلكه كتاب فهم و درك و سپس عمل است، اين حكم مستحبّ به قدرى تاكيد دارد كه در بعضى از روايات از آن تعبير به واجب شده است.
مثلا در حديثى از امام صادق علیه السلام مىخوانيم كه فرمود:
يجب الانصات للقرآن فى الصلاة و فى غيرها و اذا قرء عندك القرآن وجب عليك الانصات و الاستماع.
ترجمه :
" بر تو واجب است كه در نماز و غير نماز در برابر شنيدن قرآن سكوت و استماع كنى و هنگامى كه نزد تو قرآن خوانده شود، لازم است سكوت كردن و گوش فرا دادن" (1)
حتى از بعضى از روايات استفاده مىشود كه اگر امام جماعت مشغول قرائت باشد و فرد ديگرى، آيهاى از قرآن تلاوت كند، مستحبّ است سكوت كند تا او آيه را پايان دهد، سپس امام قرائت را تكميل كند.
از مجموع اين بحث روشن مىشود كه استماع و سكوت به هنگام شنيدن آيات قرآن كار بسيار شايستهاى است ولى به طور كلى واجب نيست، و شايد علاوه بر اجماع و روايات ، جمله" لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ" (شايد مشمول رحمت خدا بشويد) نيز اشاره به مستحبّ بودن اين حكم باشد.
تنها موردى كه اين حكم الهى شكل وجوب به خود مىگيرد موقع نماز جماعت است كه ماموم به هنگام شنيدن قرائت امام بايد سكوت كند و گوش فرا دهد، حتى جمعى از فقها اين آيه را دليل بر سقوط قرائت حمد و سوره از ماموم دانستهاند.
از جمله رواياتى كه دلالت بر اين حكم دارد حديثى است كه از امام باقر عليه السلام نقل شده كه فرمود:
" و اذا قرء القرآن فى الفريضة خلف الامام فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ "
ترجمه :
" هنگامى كه قرآن در نماز فريضه و پشت سر امام خوانده مىشود، گوش فرا دهيد و خاموش باشيد شايد مشمول رحمت الهى شويد" (2)
(1) (تفسير برهان جلد 2 صفحه 57)
(2) (تفسير برهان جلد 2 صفحه 57)
