تقدير سالانه امور
در بسيارى از روايات، بر اين تأكيد شده است كه تقدير امور مردم و اوضاع و احوال آنان در طول سال، در اين شب رقم زده مى شود؛ شبى كه سرنوشت همه كارهايى كه تا سال آينده پيش خواهد آمد، در اين شب مشخص و تعیین مى شود.
در نامگذاری شب قدر بیان‌های مختلفی وارد شده است:
برخی آن را به معنای شبی با عظمت و بزرگ «لَیْلَةُ الْعَظَمَة» (1) گرفتهاند؛ چرا كه قدر در قرآن به معنای منزلت و بزرگی خداوند آمده، در آیه ای می خوانیم: «ما قَدَرُوا اللهَ حَقَّ قَدْرِهِ(2)؛
«قدر ندانستند (و نشناختند) خدا را آنگونه كه حقّ عظمت او بود.«قدر» به معنای تقدیر و اندازه‌گیری و تنظیم است. این معنی را هم لغت تأیید می كند و هم قرآن و روایات.
راغب اصفهانی می گوید: «لَیْلَةُ الْقَدْرِ اَیْ لَیْلَةٌ قَیَّضَها لِأُمُورٍ مَخْصُوصَة؛ (3)
شب قدر یعنی شبی كه (خداوند) برای [تنظیم و تعیین] امور مخصوصی آن را آماده [و مقرّر] نموده است.» و قرآن كریم می فرماید: یفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكیمٍ؛(4)
در آن شب هر كاری بر طبق حكمت [خداوند] جدا (و تعیین و تنظیم) می گردد.و امام صادق علیه السلام فرمود:التَّقْدیرُ فی لَیْلَةِ الْقَدْرِ تِسْعَةُ عَشْرٍ، وَالاِْبْرامُ فی لَیْلَةِ اِحْدی وَ عِشْرینَ وَالْاِمْضاءُ فی لَیْلَةِ ثَلاثَ وَ عِشْرینَ(5)؛ تقدیر امور و سرنوشت‌ها در شب قدر، یعنی شب نوزدهم، تحكیم آن در شب بیست و یكم، و امضا آن در شب بیست و سوم صورت می گیرد.و امام رضا علیه السلام فرمود: ... یُقَدَّرُ فیها ما یَكُونُ فی السَّنَةِ مِنْ خَیْرٍ اَوْ شَرٍّ اَوْ مَضَرَّةٍ اَوْ مَنْفَعَةٍ اَوْ رِزْقٍ اَوْ اَجَلٍ وَ لِذلِكَ سُمِّیَتْ لَیْلَةُ الْقَدْر(6)؛ در آن شب (قدر) آنچه كه در سال واقع می شود، تقدیر و اندازه‌گیری می شود، از نیكی و بدی و سود و زیان و روزی و مرگ.
به همین جهت نیز شب قدر شب اندازه‌گیری نامیده شده است.
در روایتی، امام صادق(علیه السلام) فرمودند:تلْکَ لَیْلَةُ الْقَدْرِ، یُکْتَبُ فِیهَا وَفْدُ الْحَاجِّ وَ مَا یَکُونُ فِیهَا مِنْ طَاعَةٍ أَوْ مَعْصِیَةٍ أَوْ مَوْتٍ أَوْ حَیَاةٍ وَ یُحْدِثُ اللَّهُ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ مَا یَشَاءُ ثُمَّ یُلْقِیهِ إِلَی صَاحِبِ الْأَرْض قَالَ الْحَارِثُ‌بْنُ‌الْمُغِیرَهًْ الْبَصْرِیُّ فَقُلْتُ وَ مَنْ صَاحِبُ الْأَرْضِ قَالَ صَاحِبُکُمْ؛
در شب قدر است که گروه حج‌گزاران تقدیر می‌شود، و هم‌چنین هر طاعت و معصیت و مرگ و زندگی‌ای که در آن سال اتفاق می‌افتد. خداوند در شب و روز قدر آنچه را که مشیّت اوست تقدیر می‌کند، سپس به دست صاحبِ زمین می‌رساند.
یکی از اصحاب حضرت پرسید: صاحب زمین چه کسی است؟ حضرت فرمودند: «صَاحِبُکُم» همان کسی که صاحب شماست؛ یعنی امامِ زمان‌تان.(7)
و طبق روایات فراوانی سرنوشت افراد برای سال بعد، مانند: رزق و روزی، مرگ و میرها، خوشی و ناخوشی‌ها، حج رفتن و حوادث دیگر زندگی، بر اساس استعدادها و لیاقت‌ها، رقم می خورد.
حُمران از امام باقر(عليه السلام) درباره سخن خداوند: «إِنَّـآ أَنزَلْنَـهُ فِى لَيْلَةٍ مُّبَـرَكَةٍ» پرسيدم، فرمود:
نعَم، هِيَ لَيلَةُ القَدرِ.... يُقَدَّرُ في لَيلَةِ القَدرِ كُلُّ شَيءٍ يَكونُ في تِلكَ السَّنَةِ إلى مِثلِها مِن قابِلٍ مِن خَيرٍ أو شَرٍّ، أو طاعَةٍ أو مَعصِيَةٍ، أو مَولودٍ أو أجَلٍ أو رِزقٍ، فَما قُدِّرَ في تِلكَ اللَّيلَةِ وقُضِيَ فَهُوَ مِنَ المَحتومِ وللّهِِ فيهِ المَشِيَّةُ؛
آرى. آن، شب قدر است.... در آن شب، هر چيز نيك و بدى كه در آن سال تا سال آينده خواهد شد و هر طاعت يا معصيتى، يا هر نوزاد يا اَجَل يا روزى اى، مقدّر مى شود. پس، آنچه در آن شب، مقدّر و حتمى شود، قطعى است و مشيّت خدا در همان است.(8)
امام باقر (عليه السلام) درباره اين آيه: و لَن يُؤَخِّرَ اللَّهُ نَفْسًا إِذَا جَآءَ أَجَلُهَا(9)مي فرمايند:إنَّ عِندَاللّهِ كُتُبا مَرقومَةً يُقَدِّمُ مِنها ما يَشاءُ، ويُؤَخِّرُ ما يَشاءُ، فَإِذا كانَ لَيلَةُ القَدرِ أنزَلَ اللّهُ فيها كُلَّ شَيءٍ يَكونُ إلى لَيلَةٍ مِثلِها، فَذلِكَ قَولُهُ: «وَ لَن يُؤَخِّرَ اللَّهُ نَفْسًا إِذَا جَآءَ أَجَلُهَا» إذا أنزَلَهُ وكَتَبَهُ كُتّابُ السَّماواتِ، وهُوَ الَّذي لا يُؤَخِّرُهُ؛(10)
نزد خداوند، نامه هاى نوشته شده اى است كه از آنها آنچه را بخواهد، جلو يا عقب مى اندازد. چون شب قدر فرا برسد، خداوندْ هر چه را تا شب قدر آينده خواهد شد، نازل (مقدّر) مى كند. اين، همان سخن خداست كه: «وقتى اَجَل كسى فرا رسد، خداوند، آن را تأخير نمى اندازد». وقتى كه اَجَل كسى را نازل كرد و نگارندگان آسمانها آن را نگاشتند، ديگر آن را عقب نمى اندازد.
شايد نزول قرآن در شب قدر نيز به لحاظ همين جهت باشد؛ كتابى كه برنامه زندگى انسان را ارائه مى كند.
از همين جاست كه انسان مى تواند با بهره گيرى از برنامه اى كه قرآن آن را ترسيم نموده، سرنوشت خود و زندگى اش را در شب قدر عوض كند و براى سال آينده خويش، بهترين سرنوشت و براى خويش سودمندترين كسب و كار را تحقّق بخشد.
تذکردو مطلب مهم:
مطلب اوّل. رقم خوردن سرنوشت انسان در شب قدر، در چارچوب مقدّرات او در علم ازلى خداوند است. به ديگر سخن، به گفته روايات اهل بيت (عليهم السلام)، آنچه در علم حضرت حق، در طول سال براى مردمْ مقدّر است، به صورت برنامه اى نوشته شده آشكار مى شود كه فرشتگان، آن را مى نويسند و به امام عصر (عليه السلام) تحويل مى دهند. و اين، به تناسب كارى است كه انسان در شب قدر انجام مى دهد.
مطلب دوم. بر اساس شمارى از روايات، تعيين سرنوشت انسان در شب قدر و رقم خوردن آنچه در يك سال كامل بر او خواهد گذشت، به معناى آن نيست كه او به طور كامل در برابر اين سرنوشت، بى اختيار باشد، بدان سان كه براى تغيير آن، هيچ كارى از او بر نيايد؛ بلكه مى تواند در سايه دعا و توسّل و با كارهاى شايسته، مقدّرات حتمى خود در شب قدر را نيز تغيير دهد. از اين رو، امام باقر (عليه السلام) فرموده است:
فَما قُدِّرَ فى تِلك اللَّيلَةِ وقُضِىَ فَهُوَ مِنَ المَحتُومِ وللّهِِ عز و جل فيهِ المَشِيَّةُ؛
آنچه در آن شب، مقدّر و معيّن شده، حتمى است و خدا مى تواند در آنها، آن گونه كه بخواهد، عمل كند.
........
پی نوشت:
1- تفسیر نوین، صفحه۲۷۵؛ مجمع البیان، جلد۱، صفحه ۵۱۸.
2- سوره حج، آیه۷۴.
3- المفردات فی غریب القرآن، صفحه۳۹۵.
4 سوره دخان، آیه۴.
5- وسائل الشیعه، جلد۷، صفحه۲۵۹؛ تفسیر نور الثقلین، جلد۵، صفحه۶۲۷؛ البرهان فی تفسیر القرآن، جلد۴، صفحه۴۸۷.
6- عیون اخبارالرضا، جلد۲، صفحه۱۱۶.
7- تفسیر اهل بیت (علیهم السلام) جلد۱۴، صفحه۱۵۴؛ بحارالأنوار، جلد۹۴، صفحه۲۲؛ بصایرالدرجات، صفحه۲۲۱.
8 اصول کافی، جلد۴، صفحه۱۸۵؛ تفسیر البرهان، جلد۵، صفحه۷۱۱.
9- سوره منافقون، آیه ۱۱.
10-تفسیر القمّی، جلد۲، صفحه۳۷۱.
