محمد حنفیه ، فرزند امیر المؤمنین على (علیه السلام) و مادرش خوله، دختر جعفر بن قیس مسلمه از قبیله بكر مى باشد كه در جریان جنگ یمامه به اسارت سپاه اسلام در آمده بود.
كنیه محمد حنفیه را ابوالقاسم دانسته اند و گفته شده است كه نام كنیه او به اشاره رسول اكرم (ص ) تعیین شده است.
شهرتش به ابن حنفیه به این دلیل است که مادرش (خوله) دختر جعفر بن قیس از قبیلۀ بنی حنفیه بود. به گفته برخی محققان، مادرش کنیزی بوده که در حمله بنی اسد به بنی حنفیه در زمان خلافت ابوبکر به اسارت در آمد و علی (ع) آن را خرید و آزاد کرد و سپس با او ازدواج کرد.
ابن خلكان حدیثى نقل مى كند كه نباید نام و كنیه پیامبر - صلى الله علیه وآله - را بر شخصى نهاد ولى این حكم در مورد محمد حنفیه استثنا شده است.[1] ولى برخى بر ابن خلكان ایراد كرده اند كه هر چند حدیث نبوى صحیح باشد اما كسى كه به داشتن نام و كنیه رسول خدا (صلی الله علیه و آله ) مفتخر شده و داشتن چنین نامى برایش تجویز گردیده مهدى آل محمد - علیه السلام - است و نه محمد حنفیه .
چه بسا كسانى كه گفته اند نام و كنیه محمد حنفیه را تعیین كرده و چنین نام و كنیه اى فقط براى او تجویز شده در مصداق اشتباه كرده‌اند و تا از این طریق كرامت ، شرافت و امامت وى را توجیه كرده و مورد تأیید رسول خدا - صلى الله علیه وآله - قلمداد نمایند.
البته شخصیت محمد حنفیه فاقد امتیاز نبوده است چه این كه وى در جنگ جمل صفین كنار امیر المؤمنین علیه السلام دلاوری‌ها داشته و بنابر قولى در جنگ صفین پرچمدار سپاه آن حضرت بوده است و او را به شجاعت‌هایش ستوده اند.
[1]- وفیات الاعیان، ج4، ص170
