شهربانو و همسری امام حسین علیه‌السلام
داشتن همسر ایرانی برای امام حسن (ع)، به جریان فرستاده شدن دختران یزدگرد به مدینه برمی گردد که منابع نخستین، این جریان را گوناگون گزارش کرده اند و پژوهشگران هم آنها را مورد نقد و بررسی قرار داده اند.
به هر حال برخی از آن گزارشها داشتن همسر ایرانی برای امام حسن (ع)را تایید کرده اند. در این باره، شیخ صدوق(متوفی381ق) در کتابش«عیون اخبار الرضا» چنین گزارش کرده است :
«سهل بن قاسم نوشجانى می گوید: حضرت رضا(ع) در خراسان به من فرمود: كه ميان من و شما نسبت خویشاوندی است. پرسیدم: چگونه؟ فرمود: آنگاه كه عبد الله بن عامر كريز، خراسان را فتح كرد؛ دو دختر از يزدجرد بن شهريار پادشاه عجم را به دست آورد و آنها را نزد عثمان بن عفان فرستاد، وی يكى را به حسن(ع) و دیگری را به حسين(ع) بخشيد و اين دو دختر در نزد اين دو بزرگوار در حالت نفاس رحلت كردند.»
ولی طبری (شیعی) (متوفی قرن پنجم) در کتاب «دلائل الامامه»نام همسر را در ضمن گزارشی برده و می نویسد:
«همين كه اسيران ايران وارد مدينه شدند عمر تصميم داشت زنان را بفروشد و مردان را به عنوان برده بگيرد. اميرمومنان(ع)فرمود: پيامبر(ص) فرموده است افراد برجسته هر قوم و ملت را گرامى بداريد....گروهى از قريش علاقه به ازدواج با آن بانوان داشتند، اميرمومنان(ع)فرمود: نبايد آنها را بر ازدواج مجبور كرد، اختيار را به خودشان بدهيد هر كس را كه خواستند انتخاب كنند....شهربانو با دست اشاره به حسين بن على (علیهماالسلام) كرد....
اميرمومنان(ع) به او فرمود: اسمت چيست؟
گفت: شاه زنان دختر كسرى
فرمود: نام تو شهربانو و خواهرت مرواريد است
گفت: آرى صحيح است.
روایت شده که آنگاه که شهربانو و مروارید [در امر ازدواج] مخیر شدند؛ شهربانو، امام حسین(ع) و مروارید، امام حسن(ع) را اختیار کرد».
مسعودی(متوفی346 ق) در « اثبات الوصیه» بر خلاف نظر مشهور مادر امام سجاد(ع) را جهانشاه دختر يزدگرد آخرين پادشاهان عجم دانسته و چنین می نویسد:
«جريان جهانشاه و خواهرش اين بود كه در زمان عمر بن خطاب اسير شدند، آنان را نزد عمر آوردند، عمر دستور داد تا آنان را براى فروش عرضه نمايند! ولى اميرمومنان على(ع) از اين عمل جلوگيرى كرد و فرمود: دختران پادشاهان را نبايد در بازارها فروخت، آنگاه آن حضرت(ع) به زنى از انصار دستور داد تا دست آن دو خواهر را گرفته، در ميان مجلس مهاجر و انصار بگرداند و آنان را براى ازدواج عرضه كند.
بنابراین گزارش معتبرتر ومقدم تر این است که شهربانو همسری امام حسین(ع) را پذیرفت و امام سجاد از او متولد شد و دختر دیگر که جهان شاه یا ملقب به شهربانو بوده همسری امام حسن را پذیرفت؛ از اینرو احتمال دارد «شهربانو» لقب دختران شاهزاده ایرانی بوده باشد چنانکه امیر مومنان وقتی از نام همین دختر خبر داد او پذیرفت.
محقق معاصر استاد یوسفی غروی نیز با رد تمام اقوال که دراین باره تردید نموده اند با استدلال به شعر ابوالاسود دئلی که به امیر مومنان ولادت امام سجاد را تبریک گفت مادر امام سجاد را مسلما و قطعا ایرانی دانسته است .
