گنجينه سخنوري(2)
پیامبر اکرم(ص) در خطبه‌ی شعبانیه، ضمن تصریح به اینکه ماه مبارک رمضان نزد خدا از برترین ماه‌هاست و تأکید بر این مطلب که روزهای این ماه از بهترین روزها و شب‌هایش از بهترین شب‌ها و ساعاتش از برترین ساعات است: «شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَيَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَيَّامِ وَ لَيَالِيهِ أَفْضَلُ اللَّيَالِي وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ»، به این نکته‌ی بسیار مهم اشاره فرموده‌اند که مؤمنان در ماه مبارک رمضان، به مهمانی خدا دعوت شده و اهل کرامت الهی قرار گرفته‌اند: «هُوَ شَهْرٌ دُعِيتُمْ فِيهِ إِلَى ضِيَافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِيهِ مِنْ أَهْلِ كَرَامَةِ اللَّه» که این اوج فضیلت ماه مبارک رمضان است؛ زیرا صاحب‌خانه‌ای که بزرگوار و کریم است، از مهمان خود به بهترین وجه پذیرایی کرده، خواسته‌های او را در حدّ توان خویش برآورده می‌سازد و از آنجا که بزرگوارتر از خداوند متعال در نظام هستی وجود ندارد و رحمت او نهایتی نداشته و در عین حال بر هر کاری نیز قادر است، اگر بخواهد کسی را اکرام کند، تمام زمینه‌های سعادت و خوشبختی واقعی را برای وی فراهم ساخته، هر آنچه نیاز حقیقی او باشد را برآورده می‌سازد.
به جلوه‌هایی از مهمان‌نوازی بی‌نظیر پروردگار در خطبه‌ی مذکور اشاره شده که جملاتی از آن را در ذیل می‌آوریم:
در ماه رمضان افزون بر اعمال عبادی انسان، افعال طبیعی او نیز که اموری غیر اختیاری است، عبادت به حساب آمده و برای آنها ثواب نوشته می‌شود؛ به عنوان مثال برای نَفَس‌های مؤمنان در این ماه، ثواب تسبیح و برای خوابشان، ثواب عبادت منظور می‌شود: «أَنْفَاسُكُمْ فِيهِ تَسْبِيحٌ وَ نَوْمُكُمْ فِيهِ عِبَادَة».
اعمال پسندیده در صورتی موجب تعالیِ روح می‌شود که از سوی خداوند سبحان مورد پذیرش واقع گردد؛ ولی اعمال انسان‌ها بواسطه‌ی آفاتی که به همراه دارد ناخالص بوده، استحقاق پذیرش الهی را ندارد، مگر آنکه فضل خداوند شامل حال او شود و اعمالش موجب پذیرش واقع شود. ماه مبارک رمضان، بهترین فرصت برای مؤمنان و متقیان است تا فضل الهی به آنها عطا شده و در نتیجه اعمالشان قبول درگاه حق تعالی گردد؛ زیرا «وَ عَمَلُكُمْ فِيهِ مَقْبُولٌ».
در ماه رمضان، خداوند خواسته‌های مهمانان خود را برآورده و دعایشان را مستجاب می‌فرماید: «وَ دُعَاءکُم فیهِ مُستَجابٌ».
خداوند برای هر عمل نیکی ثواب معیّنی قرار داده است که در ماه رمضان، این ثواب چندین و چند برابر خواهد شد؛ به عنوان نمونه هر کس در این ماه، مؤمن روزه‌داری را افطاری دهد، نزد خدا ثواب آزاد کردن بنده را دارد و گناهان گذشته‌اش بخشیده خواهد شد و هر که در این ماه، نماز واجبی را اَدا کند، خدا به او ثواب هفتاد نمازِ واجب را عطا می‌فرماید و هر کس در این ماه، یک آیه از قرآن کریم را بخواند، ثواب ختم قرآن برای او نوشته خواهد شد.
در ماه رمضان درهای بهشت باز و درهای جهنّم بسته است و شیاطین در این ماه به زنجیر کشیده می‌شوند: «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِي هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَة ... وَ أبوابَ النِّیرانِ مُغَلَّقَۀٌ ... وَ الشَّیاطِینَ مَغلُولَۀٌ».
آداب دهگانه ماه رمضان
آداب ماه مبارک رمضان بیش از آن است که به شمارش در آید ولیکن ماه برای تزیین این مختصر، به چند آداب از این ماه عزیز اشاره می کنیم:
ادب اول: استجابت دعا در وقت افطار
در وقت افطار دعا کنند که مستجاب است و این دعا را بخوانند که مستجاب است: « اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الْمَخْزُونِ الْمَكْنُونِ الْمُبَارَكِ الْمُطَهِّرِ الطَّاهِرِ الْمُقَدَّسِ» و بعد از آن بگوید: «اللهم وسع لی ارزاقی و احسن لی خلاقی و احفظ علی ایمانی و اکفنی شر من عادانی»؛ خدایا! روزی مرا گشاده فرما و اخلاقم را نیکو کن و ایمانم را حفظ فرما و مرا از شر دشمنانم کفایت فرما!
ادب دوم: حفظ زبان از غیبت
باید زبان را در همه اوقات از غیبت حفظ کنند، خصوصاً در زمان روزه که در غیر این صورت، ثواب روزه را باطل و ناقص می گرداند.
ادب سوم: حفظ گوش از غیبت
گوش را حفظ کنند تا سخن غیبت کننده را نشنود؛ زیرا مستمع غیبت در گناه، شریک غیبت کننده است.
ادب چهارم: مهربانی با زیر دستان
با زیر دستان مهربان و شفیق باشند و با آنها به نرمی سخن بگویند و آنها را نیاز اراند و گناهشان را عفو کنند و چنان که خداوند در این ماه عزیز بندگان را از آتش دوزخ آزاد می کند شما نیز این گونه باشید.
ادب پنجم: احسان به فقرا
بر فقیران و مسکینان با هر چه که می توانند احسان کنند.
ادب ششم: تلاوت قرآن مجید
تلاوت کلام الله مجید را بیش از دیگر اوقات انجام دهند که بهار تلاوت قرآن، ماه رمضان است و ابتدای نزول آن در این ماه شریف است که «شَهرُ رَمضانَ الَّذی اُنزِلَ فیهِ القُرآن»
ادب هفتم: خواندن نماز و دعا
نماز تهجد بگذارند و ادعیه وارده در اسحار را بخوانند.
ادب هشتم: یادآوری بزرگی خداوند در وقت گرسنگی
هنگامی که گرسنه و تشنه و ناتوان شدند، جلال و بزرگی و قوت و سلطنت خداوند سبحان را به یاد آورند و به عجز و فقر و مسکنت خود اقرار نمایند؛ زیرا اگر بنده این گونه نباشد، خود را فراموش می کند.
ادب نهم: یاد خدا با قلب و زبان
یاد خداوند و ذکر او را غفلت نکنند، هم با زبان و هم با قلب.
ادب دهم: خواندن نافله
به خاطر ضعف از روزه داری، از نوافل نماز ها غفلت نکنند و آنها را بجا آورند.
. الامالی (للصدوق)، النص، ص93.
. الامالی (للصدوق)، النص، ص93.
. همان، ص94 و 95. «صَائِماً مُؤْمِناً فِي هَذَا الشَّهْرِ كَانَ لَهُ بِذَلِكَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ نَسَمَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِمَا مَضَى مِنْ ذُنُوبِه ... ِ وَ مَنْ أَدَّى فِيهِ فَرْضاً كَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَدَّى سَبْعِينَ فَرِيضَةً فِيمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُورِ وَ مَنْ أَكْثَرَ فِيهِ مِنَ الصَّلَوَاتِ عَلَيَّ ثَقَّلَ اللَّهُ مِيزَانَهُ يَوْمَ تَخِفُّ الْمَوَازِينُ وَ مَنْ تَلَا فِيهِ آيَةً مِنَ الْقُرْآنِ كَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِي غَيْرِهِ مِنَ الشُّهُور».
. همان، ص95.
. مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی (ره).
. بحار الانوار، ج 86، ص 25.
. سورۀ بقره، آیۀ 185.
. کلید سخن و روان، تلخیص هر خزینة الجواهر، آیت الله علی اکبر نهاوندی، ص 392، تحقیق، استاد مهدی احدی.
