شخصی خدمت امیر المؤمنین (علیه السلام) رسید و به ایشان پرسید که چرا با اینکه خداوند فرموده که اگر دعا كنید، من اجابت میكنم و دعایتان را برآورده می کنم، ولی با این حال دعاهای من به اجابت نمیرسد. امام (علیه السلام) در جواب آن شخص فرمود که استجابت دعا شرایطی دارد و این گونه نیست که هر گاه دعا کردیم و در هر شرایطی و با هر عملی، خواستۀمان برآورده شود؛ از جمله این که قلب و فكر آدمی ممکن است در هشت چیز دچار خیانت شده باشد و به همین جهت مانع استجابت دعا شود:
۱- اگر خدا را شناخته باشید و به او ایمان داشته باشید ولی حق او را ادا نكرده باشید، این شناخت شما سودی به حالتان نخواهد داشت.
۲- کسی که به فرستادۀ خدا ایمان آورده اما با سنتش به مخالفت برخیزد، ایمانش ثمرهای نخواهد داشت.
۳- کسی که كتاب خدا را میخواند ولی به فرامین آن عمل نمیکند نباید انتظار برآورده شدن حاجاتش را داشته باشد.
۴- از یک طرف میگویید از عقاب و كیفر خدا میترسید، اما همواره كارهایی میكنید كه شما را در معرض مجازات الهی قرار میدهد.
۵- از یک سو ادّعا می کنید که به دنبال کسب پاداش الهی هستید، امّا از سوی دیگر درست بر خلاف ادّعایتان همواره كارهایی را مرتکب میشوید كه شما را از نعمات الی دور میكند.
۶- پیوسته از نعمتهای خداوند بهرهمند میشوید و به جای شكر نعمت، کفران نعمت میکنید و حق شکر او را ادا نمیكنید.
۷- به شما امر شده که همواره دشمن شیطان باشید و از دوستی با شیاطن خودداری کنید، در حالی که عملاً با او مخالفت نمیكنید.
۸- عیوب مردم میبینید و از عیبهای خود غافلاید... با این حال چگونه انتظار دارید دعایتان به اجابت برسد، در حالی كه با دستهای خودتان درهای آن را بستهاید؟! بنابراین باید تقوا را سرلوحۀ کار خود قرار دهید و اعمال و کردار خویش را در جهت صحیح اصلاح نمایید و از امر به معروف و نهی از منكر دریغ نورزید و همواره در مسیر هدایت گام بردارید تا دعاهایتان به اجابت برسد.[1]
بر اساس حدیث فوق، میتوان نتیجه گرفت که این که خداوند وعده داده دعاها را اجابت خواهد کرد، این یک وعدۀ مطلق و بدون شرط نیست، بلکه مشروط به عمل به دستورهای مذكور است.
البته باید توجه داشته باشیم که ممکن است برخی از دعاهای ما، شرایط استجابت مذکور در بالا را داشته باشند، ولی باز هم به استجابت نرسند؛ چون اگر آن خواسته به صلاح شخص نباشد، خدای متعال که با علم گستردهاش از همه چیز باخبر است، مانع از برآورده شدن آن میشود و یا اینکه در شرایطی به دلیل برخی از مصلحتها، خداوند آن دعا را دیرتر و در زمان خاصی مستجاب میکند؛ چرا که خداوند مصلحت بندگان را بهتر از خودشان می داند و گاهی تأخیر در اجابت را به خاطر عاقبت كار میداند و گاهی هم آن خواسته را اصلاً در این دنیا به شخص نمیدهد و به دلیل مصلحتی، برآورده کردنش را در آخرت برای آن شخص محفوظ نگه میدارد؛ همچنان که پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) فرموده: «هیچ مسلمانی خدا را نمیخواند به دعایی كه گناه یا قطع رحم نباشد، مگر این كه خدا یكی از سه چیز را به او عطا میكند: یا دعای او را مستجاب می كند، یا آن را ذخیرۀ آخرتش قرار میدهد و یا این كه معادل آن، بدی و بلا را از او دفع می كند». [2]
همچنین از آنجایی که خدای متعال میداند كه انسانهای مؤمن به دلیل ایمانشان به آخرت و زندگی ابدی، علاقۀ بیشتری به امور اخروی دارند، گاهی دعای آنها را در امور مادی برای آخرتش ذخیره میكند؛ چرا که سرای آخرت پایدارتر است و او هم وقتی بیند كه در آن جهان به چه مقاماتی نایل شده است، بدون تردید بیش از پیش سپاسگزار پروردگارش خواهد بود و از این معامله با خداوند خرسند خواهد شد.[3]
کلیدواژهها: دعا، استجابت، شرایط، مصلحت.
---------------------------------
پینوشتها:
1. برگرفته از سفینة البحار، ج ۱، ص ۴۴۹ و ۴۴۸.
2. بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۳۶۶، حدیث ۱۶.
3. بر درگاه دوست، ص ۴۹.
