قرآن کریم کتابی است که عقل انسان را به چالش می کشد: «أَ فَلا تَعْقِلُون؛ چرا تعقل نمی کنید؟»[۱]
دسته ای از آیات قرآن «افلا تعقلون» دارد ،که شاید مهم ترین آن در باره پیروی نکردن از شیطان است. در قیامت از گناهکاران می پرسند «وَ لَقَدْ أَضَلَّ مِنْکُمْ جِبِلاًّ کَثیراً أَ فَلَمْ تَکُونُوا تَعْقِلُونَ؛ و همانا شیطان گروه بسیارى از شما را گمراه کرد، آیا تعقل نمى کردید (که پیروانش به چه سرنوشت شومى دچار شدند؟)[۱] پیام آیه این است که؛ انسان عاقل به دنبال کارهای شیطانی و خلاف عقل نمی رود(چرا عاقل کند کاری که باز آرد پشیمانی).
آیات دیگر هم هستد که به نحوی دیگر عقل را به چالش می کشند؛ یعنی یک مثال عقلی و عینی می زنند: «یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ وَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ کَذلِکَ تُخْرَجُونَ؛ (خداوند) زنده را از مرده و مرده را از زنده بیرون آورد (یعنى آدمى را از نطفه و نطفه را از آدمى برانگیزد) و زمین را پس از (فصل خزان و) مرگ (گیاهان باز به نسیم جانبخش بهارش) زنده گرداند، و همین گونه شما را هم (پس از مرگ زنده کنند و از خاک) بیرون آرند.»[۲] و نیز آیات مشابه دیگر.
گویا در آیه فوق، کسی به رسول خدا عرض کرده برای وجود قیامت یک مثال عینی و محسوس بفرما و ایشان نیز رویش زمین در بهار، و مرگ آن در پاییز را مثال زده اند.
شاید به همین دلیل(عقلی بودن) است که خداوند، در ۴آیه از سوره قمر، فهمیدن قرآن را آسان معرفی می کند: «و به راستى ما قرآن را براى تذکر و پندآموزى آسان و قابل فهم کردیم، پس آیا پندگیرنده اى هست؟»[۳] البته فهم آسان قرآن به این معنی نیست که دیگر کسی نیاز به مفسر قرآن ندارد و همه چیز برایش قابل فهم است؛ بلکه فهم آسان قرآن به محتوای عقلی و فطری آن باز می گردد. به گفته نوسنده تفسیر نمونه، قرآن «الفاظش شیرین و جذاب، تعبیراتش زنده و پر معنى، انذارها و بشارت هایش صریح و گویا، داستان هایش واقعى و پر محتوا، دلائلش قوى و محکم، منطقش شیوا و متین، خلاصه آنچه لازمه تاثیر گذاردن یک سخن است در آن جمع است، و به همین دلیل هر زمان دل هاى آماده با آن تماس یابد، مجذوب آن مى شود و در طول تاریخ اسلام نمونه هاى عجیب و شگفت انگیزى از تاثیر عمیق قرآن در دل هاى آماده دیده مى شود، که شاهد گویاى این امر است.»[۴]
پی نوشت
۱ــ بقره/۴۴
۲ــ روم/۱۹
۳ــ قمر/۱۷ و ۲۲ و ۳۲ و ۴۰
۴ـــ تفسیر نمونه؛ ج۲۳، ص۳۵و ۳۶
