هنر و هنر دوستی در تاریخ اسلام و تمدن مسلمانان از جایگاه ویژه ای برخوردار است، هنر مسلمانان در اماکن مذهبی و در کتاب های باقی مانده از قبل مشهود است، شعر گونه ای از هنر است که در صدر اسلام مورد استفاده عرب جاهلیت بوده است، اسلام نه تنها در مقابل هنر نایستاد بلکه آن را تبدیل به ابزاری برای بازتاب ارزش های انسانی خود قرار داد، استفاده از نقوش اسلیمی،شعر،تعزیه در صده های گذشته نمونه ای از هنر بعد از اسلام است، قرآن در مورد هنر و هنرمند اشاراتی به شعرا و مبحث شعر دارد که می توان آن را به بقیه هنرها نیز تعمیم زد. وَالشُّعَرَاءُ يَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُونَ ﻭ [ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ، ﺷﺎﻋﺮ ﻭ ﺧﻴﺎﻝ ﭘﺮﺩﺍﺯ ﻧﻴﺴﺖ ، ﭼﻮﻥ ] ﺷﺎﻋﺮﺍﻥ [ ﺧﻴﺎﻝ ﭘﺮﺩﺍﺯ ] ﺭﺍ [ ﻛﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺭﺍ ﻫﺠﻮ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ ، ﻭ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻰ ﺍﺳﺎﺱ ﺑﻪ ﻭﺍﻗﻌﻴﺎﺕ ﻣﻰ ﺗﺎﺯﻧﺪ] ﮔﻤﺮﺍﻫﺎﻥ ، ﭘﻴﺮﻭﻯ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ .(1) این آیه اشاره به این مطلب دارد که شعر گاه از حوزه عقل خارج می گردد داخل در وادی خیال می شود این از نگاه قرآن ناپسند است چون برخی معتقدند شعر باید بجوشد و هرچه جوشید خوب است در صورتی که جوششی که پشتوانه دینی وعقلانی نداشته باشد ناپسند است. فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا ﭘﺲ ﺑﺰﻩ ﻛﺎﺭﻯ ﻭ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎﺭﻯ ﺍﺵ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﻭ ﺍﻟﻬﺎم ﻛﺮﺩ .(2) پس گاه الهام، الهام شیطانی است که حق را زیر پا می گذارد در ادامه آیات سوره شعرا می فرماید: أَلَمْ تَرَ أَنَّهُمْ فِي كُلِّ وَادٍ يَهِيمُونَ ﺁﻳﺎ ﻧﺪﺍﻧﺴﺘﻪ ﺍﻯ ﻛﻪ ﺁﻧﺎﻥ ﺩﺭ ﻫﺮ ﻭﺍﺩﻯ [ ﺑﺎﻃﻠﻰ ﺧﻴﺎﻝ ﭘﺮﺩﺍﺯﺍﻧﻪ ] ﺣﻴﺮﺍﻥ ﻭ ﺳﺮﮔﺮﺩﺍﻧﻨﺪ ؟(3) سرگردانی در خیال و ندیدن دنیای واقعی گاه انسان را به مرز پوچ گرایی می کشاند؛تا آنجا که عالم را یک خیال بیشتر نمی بینند و عوارض این نگاه به عالم و هستی نه تنها خیال و پوچ گرایی است بلکه تبدیل به یک بلندگو می شوند که فقط اهل حرف است ولی از عمل به سخنان زیبای خود شانه خالی می کند. وَأَنَّهُمْ يَقُولُونَ مَا لَا يَفْعَلُونَ ﻭ ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ ﻣﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮﺩ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻰ ﻛﻨﻨﺪ (4) انکار کار شعرا و شعر به طور مطلق نیست بلکه استثنائاتی دارد که در ادامه می فرماید: إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَذَكَرُوا اللَّهَ كَثِيرًا وَانتَصَرُوا مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُوا وَسَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنقَلَبٍ يَنقَلِبُونَ ﻣﮕﺮ ﺁﻧﺎﻥ ﻛﻪ ﺍﻳﻤﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﻭ ﻛﺎﺭﻫﺎﻯ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺍﻧﺠﺎم ﺩﺍﺩﻩ ﺍﻧﺪ ﻭ ﺧﺪﺍ ﺭﺍ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻳﺎﺩ ﻛﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺁﻧﻜﻪ [ ﺑﺎ ﺷﻌﺮﻫﺎﻯ ﺑﺎﻃﻞ ﺩﺷﻤﻨﺎﻥ ، ﻫﺠﻮﻳﺎﺕ ﻣﺸﺮﻛﺎﻥ ﻭ ﻳﺎﻭﻩ ﻫﺎﻯ ﻛﺎﻓﺮﺍﻥ ]ﻣﻮﺭﺩ ﺳﺘﻢ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ [ ﺑﺎ ﺷﻌﺮﻫﺎﻯ ﺗﻮﺣﻴﺪﻯ ﻭ ﺍﺻﻴﻞ ﻭ ﺍﺳﺘﻮﺍﺭ ﺧﻮﺩ] ﺑﻪ ﺍﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ [ﺍﺯ ﺩﺷﻤﻦ ﻭ ﺩﻓﺎﻉ ﺍﺯ ﺧﻮﻳﺶ] ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ ، ﻭ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﺘﻢ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﻧﺪ ، ﺑﻪ ﺯﻭﺩﻯ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺩﺍﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﮔﺎﻫﻰ ﺑﺎﺯ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﮔﺸﺖ ؟ !(5) اين استثناء، استثناى عده اى از شعرا است كه فرمود: پايه كارشان غوايت و گمراهى است و آن عده عبارتند از شعرايى كه ايمان دارند، چون ايمان و عمل صالح آدمى را طبعا از ترك حق و پيروى باطل، جلوگيرى مى كند و اينكه فرموده: خدا را بسيار ذكر مى كنند، براى اينست كه ذكر كثير خدا، آدمى را همواره به ياد خدا مى اندازد و او را به سوى حق، آن حقى كه مايه رضايت اوست مى برد و از باطل كه او دوست نمى دارد بندگان به آن مشغول باشند بر مى گرداند، در نتيجه چنين كسان دچار آن گمراهى‌ها نمى شوند، كه آن دسته ديگر دچارش مى باشند.(6) خیال ابزار برای تحریک احساس است، استفاده از خیال برای نشان دادن ابعاد ناشناخته زیبایی هاست؛ به بیانی دیگر خیال پردازی و شعر هدف نیست، هدف درسی است که شعر به انسان می آموزد. هنر یک ابزار در خدمت انسان و ارزش های انسانیست.
1.آیه 224 شعرا 2.آیه 8 شمس 3.آیه 225 شعرا 4.آیه 226 شعرا 5.آیه 227 شعرا 6.ترجمه المیزان،ج15، ص 342
