پرسش:
آیا کشتن این همه گوسفند در روز عید قربان اسراف نیست؟ این کار چه فایده ای دارد؟
پاسخ:
حکمت و راز بسیاری از عبادت ها برای انجام دهندگان آن ها پوشیده نیست مثلاً نماز ذکر هایی دارد که معنای آن روشن است. رکوع و سجودی که بزرگداشت خدا را تفهیم می کند. تشهد که همراه با اعتراف به وحدانیت حق و رسالت رسول اکرم (ص) است. لیکن از آن جا که حج توحید ناب است، پی بردن به راز مناسک حج دشوار است و اسرار بسیاری از آن ها با عقل بشری قابل تبیین نیست. از این رو تعبد در حج بیش از سایر دستورهای دینی است. چنان که از رسول خدا(ص) نقل شده است که به هنگام لبیک گفتن، به خدا عرض کرد: با رقیت و عبودیت محض لبیک می گویم و مناسک حج را انجام می دهم. ((لبیک بحجه حقا تعبدا ورقا )(1 )
حج آزمایشگاه اخلاص و یک دوره تعبد محض و امتحان صرف است. محرمات حج برای تطهیر قوایی است که گرفتار عصیان و تباهی می شوند.
در مورد مصرف گوشت قربانی قرآن می فرماید:
«فاذا وجبت جنوبها فکلوا منها و اطعموا القانع و المعتر (2)؛ چون (قربانی ) پهلویش به زمین افتد، از گوشت آن بخورید و به فقیر و درخواست کننده هم بدهید».
در بیانات حضرات معصومین (ع)آمده است:
راز قربانی در تقرب به خدا
ه خدای متعال و بریدن گلوی طمع است و درس ایثار و از خود گذشتگی است. (3)
همینطور در مورد حکمتهای دین
اگر این عمل عبادی در حدیث وارد شده است که: حضرت امام صادق علیه السلام از آباء گرامش علیهم السلام نقل فرمودند: رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمودند:
خداوند متعال این قربانى را تشریع فرمود تا مساکین شما از ناحیه گوشت در فراخى قرار بگیرند، پس ایشان را اطعام نمایید.(4)
بنابراین برای قربانی حج، به صورت کلی دو نوع حکمت می توان در نظر گرفت :- هدف مادی و رفع نیازهای مادی و اقتصادی جامعه اسلامی 2- هدف معنوی که عبارت است از نماد بودن این عمل برای ایثار و قربانی کردن تمام خواهش های نفسانی در برابر خواست و اراده حق متعال.
همانگونه که اگر به ریشه این تشریع ملاحظه کنیم، دستور قربانی حضرت اسماعیل علیه السلام برای حضرت ابراهیم علیه السلام، برای این منظور بود و هیچ وقت خدای متعال نمی خواست که اسماعیل در عمل قربانی شود. بلکه هدف، تنها آزمایش و امتحان حضرت ابراهیم و بریدن او از تعلقات مادی و دنیوی بود. بنابراین به محض اینکه حضرت ابراهیم علیه السلام به این امر اقدام کرد، نه کارد برید و نه اسماعیل علیه السلام قربانی شد. برای اینکه این مساله به صورت نمادین باقی بماند و همه آیندگان با دست زدن به این عمل نشان دهند که آنها نیز مانند حضرت ابراهیم علیه السلام از هر خواهش نفسانی، در برابر اراده حق تعالی خواهند گذشت، خدای متعال این عمل را به صورت سنت در دین اسلام تشریع فرمود.
بنابراین در مناسک حج به صورت عمده و در عمل قربانی خصوصا، نباید صرفا به جنبه مادی و ظاهری آن توجه کرد که گوسفندی کشته می شود و خونی ریخته می شود. اگر به معنای حقیقی این عمل دقت شود، این عمل از بهترین عبادات خواهد بود چرا که انسان با این عمل در حقیقت به خدا می گوید که خدایا آمدم و با تمام وجود هم آمدم و از تمام خواهشهای خود و از همه نفسانیات خود در برابر تو و اراده تو می گذرم.
بله افرادی که روح ایمان در آنها نفوذ نکرده است کشته شدن گوسفند را می بینند ولی کشته شدن شیطان نفس حاجی را نمی بینند و به تعبیر قرآن « صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لا یَعْقِلُون »هستند. ترجمه : ". این کافران، در واقع) کر و لال و نابینا هستند از این رو چیزى نمىفهمند. " (5)
عید قربان یک عید عبادی، اجتماعی، اقتصادی است و ریشه قرآنی و الهی دارد و هر مسلمانی می داند که چرا و به چه هدف این عید را برگزار می کند. در عید قربان شیطان نفس انسان قربانی می شود و علاوه بر آن، از این طریق فقرا و مسکینان و گرسنگان سیر می شوند. عید قربان هم عبادت است و هم فعالیتی اجتماعی. عید قربان هم خدا را به انسان یاد می دهد و هم به او متذکر می شود که ای انسان تو در برابر همنوعان خودت مسئولیت داری. نه مسئولیت ریش بستن و لباس قرمز پوشیدن و گاری با گوزن شاخدار راه انداختن که افسانه ای بیش نیست و نه مسئولیت تزیینات رنگارنگ به خود و درخت بستن، در حالیکه همسایه ات گرسنه است و حتی لقمه برای سیر شدن ندارد، بلکه مسئولیت حقیقی و واقعی. مسوولیت دیدن گرسنگان و به داد آن ها رسیدن را داری.
اگر مسلمان گوسفند می کشد تا نفس خودش را بکشد و با گوشت آن انسانها را سیر کند.
نکته دیگر اینکه، همه انسانها از مسیحی گرفته تا مسلمان و یهودی و غیر اینها، هم گوسفند می کشند و هم از گوشت آن استفاده می کنند و این امر اختصاص به مسلمین ندارد. اگر مدافعین حقوق گوسفند در دلسوزی خود صادقند، اقدامی در جهت تعطیلی تمام کشتارگاه های کشورهای دنیا کنند. ( که البته اگر اقدام به این کار کنند در نظر جهانیان به کاری مضحک دست زده اند.)
نکته آخر اینکه کشتن گوسفند و قربانی های دیگر در کوچه و خانه، هیچ ربطی به اسلام ندارد. اسلام دستور داده است که قربانی انجام شود ولی دستور نداده است که حتما باید در خانه یا کوچه و یا خیابان باشد. می توان برای این کار مکانهای خاص در نظر گرفت که بهداشت کار هم رعایت شود. اگر نشده است تقصیر اسلام نیست کسانی که باید رعایت کنند، رعایت نکرده اند.
نتیجه:
پس می شود با مدیریت صحیح و رعایت بهداشت با این عمل عبادی به بسیاری از مساکین کمک کرد بدون اینکه اسرافی انجام شود
پی‌نوشت‌ها :
1. فیض کاشانی، محجة البیضاء، تهران، مرکز نشر اسلامی، 1417 هـ. ق، ج2، ص197.
2. حج(22)، آیه 36.
3. فیض کاشانی، پیشین.
4. شیخ صدوق، علل الشرایع، ترجمه سید محمد جوای ذهنی تهرانی، قم، انتشارات مومنین، 1380هـ. ش، ج 2، ص 406.
5. بقره(2)، آیه 171.
برای مطالعه بیشتر:
در مورد اسرار حج می توانید به کتاب صهبای حج از دانشمند گرانسنگ آیت الله جوادی آملی مراجعه کنید
