ماه ذی‌القعدة، یکی از ماههای حرام است که دارای فضایل خاصی می‌باشد. ثواب حسنات و گناه معاصی در آن مضاعف است. یکی از ویژگی‌های این ماه این است که از ماههای حج(اَشْهُر الحج) است و افرادی که می‌خواهند حج تمتع به جا آورند، می‌توانند در این ماه، عمره تمتع را در آن به جا آورند و مُحْرِم شوند.
این ماه به نوعی منسوب به امام هشتم، حضرت علی بن موسی الرضا علیه‌السلام می‌باشد و اگر این ماه را ماه ایشان بدانیم، سخنی ناصواب نگفته‌ایم؛ چرا که اول این ماه، بنابر آنچه که نزد شیعیان مشهور است، سالروز ولادت خواهر عظیم‌الشأن ایشان، شفیعه روز جزا، حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها می‌باشد. یازدهم این ماه، میلاد مسعود خود ایشان است؛ بیست و سوم این ماه، روز زیارت مخصوصه ایشان است و روزی است که زیارت ایشان به‌طور خاص وارد شده و به نقلی سالگرد شهادت ایشان نیز است. بیست و پنجم هم به نقلی زیارت خاصه ایشان وارد شده و آخر این ماه هم سالروز شهادت جگرگوشه ایشان، حضرت جوادالائمه علیه‌السلام می‌باشد؛ از این رو، نسبت دادن این ماه به امام رضا علیه‌السلام سخن بی‌راهی نیست.
فضیلت حضرت معصومه علیهاالسلام
در بین امامزادگان، یکی از با عظمت‌ترین‌ها، حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها می‌باشد که از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و از معدود کسانی است که زیارت‌نامه مخصوص دارد و امام معصوم آن را انشاء کرده است. ایشان مانند جده بزرگوارش حضرت زهرای مرضیه سلام الله علیها، افتخار "فداها ابوها" را دارد. لقب معصومه هم لقبی است که امام رضا علیه‌السلام به او داده و این نشان می‌دهد که ایشان دارای مقامی شبه عصمت نیز هست و "تالی تلو" چهارده معصوم می‌باشد.
در فضیلت این بانوی ارجمند همین بس که قبل از به دنیا آمدن پدر بزرگوارش(امام هفتم)، امام صادق علیه‌السلام فرمود: إِنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَکَّةُ وَ لِرَسُولِهِ حَرَماً وَ هُوَ الْمَدِینَةُ وَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ حَرَماً وَ هُوَ الْکُوفَةُ وَ لَنَا حَرَماً وَ هُوَ قُمُّ وَ سَتُدْفَنُ فِیهِ امْرَأَةٌ مِنْ وُلْدِی تُسَمَّى فَاطِمَةَ مَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ؛ خداوند حرمی دارد و آن مکه است، رسول خدا حرمی دارد و مدینه است، امیرالمؤمنین علیه‌السلام حرمی دارد که کوفه است و برای ما حرمی است که آن قم می‌باشد و به زودی زنی از اولاد من در آنجا دفن می شود که نامش فاطمه است؛ کسی که او را زیارت کند، بهشت بر او واجب می‌شود. 1
حدیث دیگر در عظمت ایشان این است که امام صادق علیه‌السلام فرمود: وَ تُدْخَلُ بِشَفَاعَتِهَا شِیعَتِی الْجَنَّةَ بِأَجْمَعِهِمْ؛ تمام شیعیان من با شفاعت ایشان وارد بهشت می شوند. 2
مقام شفاعت، آن‌هم با این گستردگی، نشان از عظمت و بزرگی خاصی برای حضرت معصومه سلام الله علیها است که برای ما قابل فهم نیست.
در روایت دیگری از امام رضا علیه‌السلام نقل شده که حضرت فرمود: مَنْ زارَها عارفاً بحَقّها فلَهُ الجَنّة؛ کسی که ایشان را زیارت کند در حالی که معرفت به حقش داشته باشد، بهشت بر او واجب است. 3
اینکه وجوب بهشت، منوط به زیارت با معرفت شده است نیز، دلالت بر مقام و جایگاه خاصی می‌کند که حضرت معصومه علیهاالسلام دارای آن است و زیارتی که ارزش ویژه دارد، زیارت با معرفت است.
در زیارت‌نامه ایشان می‌خوانیم که: یا فاطمةُ اشفَعی لِی فِی الجَنَّة فَاِنّ لکِ عندَ اللهِ شأناً مِنَ الشَّأن؛ ای فاطمه! در بهشت رفتن مرا شفاعت کن که حقیقتاً تو نزد خداوند، شأن و جایگاه خاصی داری!
فضیلت زیارت امام رضا علیه‌السلام
عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه‌السلام جُعِلْتُ فِدَاکَ زِیَارَةُ الرِّضَا علیه‌السلام أَفْضَلُ أَمْ زِیَارَةُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنِ علیه‌السلام فَقَالَ زِیَارَةُ أَبِی أَفْضَلُ وَ ذَلِکَ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام یَزُورُهُ کُلُّ النَّاسِ وَ أَبِی لَا یَزُورُهُ إِلَّا الْخَوَاصُّ مِنَ الشِّیعَةِ؛ على بن مهزیار، از امام جواد علیه‌السلام روایت کرده است که به آن حضرت عرض کردم: فدایت شوم، زیارت امام رضا علیه السّلام أفضل است یا زیارت أبى عبد اللّه الحسین علیه السّلام؟ حضرت فرمود: زیارت پدرم افضل است؛ زیرا أبا عبد اللّه علیه‌السلام را همه مردم زیارت می‌کنند، ولی پدرم را جز خواص از شیعه زیارت نمی‌کنند! 4
وَ رُوِیَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ قَرَأْتُ کِتَابَ أَبِیالْحَسَنِ الرِّضَا علیه‌السلام: أَبْلِغْ شِیعَتِی أَنَّ زِیَارَتِی تَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَى أَلْفَ حَجَّةٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ یَعْنِی ابْنَهُ علیه‌السلام أَلْفَ حَجَّةٍ قَالَ إِی وَ اللَّهِ وَ أَلْفَ أَلْفِ حَجَّةٍ لِمَنْ زَارَهُ عَارِفاً بِحَقِّهِ؛ از احمد بن محمد بن ابى نصر بزنطى روایت شده است که گفت: نامه ابوالحسن‌الرضا علیه‌السلام را به این مضمون خواندم: به شیعه من ابلاغ کن که زیارت من نزد خداى تعالى برابر با هزار حجّ است! راوى گفت: به امام ابو جعفر -یعنى پسر آن سرور- گفتم: هزار حجّ؟! فرمود: آرى به خدا و هزار هزار(یک میلیون) حج براى کسى که با معرفت به حقش او را زیارت کند. 5
رَوَى الْحُسَیْنُ بْنُ زَیْدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه‌السلام قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ مُوسَى اسْمُهُ اسْمُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه‌السلام فَیُدْفَنُ فِی أَرْضِ طُوسَ وَ هِیَ مِنْ خُرَاسَانَ یُقْتَلُ فِیهَا بِالسَّمِّ فَیُدْفَنُ فِیهَا غَرِیباً فَمَنْ زَارَهُ عَارِفاً بِحَقِّهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَجْرَ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قَاتَلَ؛ حسین بن زید، از امام باقر علیه السّلام روایت کرده که فرمود: مردى از فرزندان موسى علیه‌السلام ظهور می‌کند که نامش، نام امیرالمؤمنین علیه‌السّلام است، پس در زمین طوس مدفون مىشود -و آن، از خراسان است- او در آن سرزمین با زهر کشته مىشود و غریبانه در آنجا مدفون می‌گردد؛ پس کسى که او را، با معرفت به حقّش، زیارت کند، خداى عزّ و جلّ اجر کسى را به او عطا می‌کند که قبل از فتح مکه در راه پیروزى اسلام و پیامبرش انفاق کرده و جنگیده باشد. 6
وَ رَوَى الْبَزَنْطِیُّ عَنِ الرِّضَا علیه‌السلام قَالَ مَا زَارَنِی أَحَدٌ مِنْ أَوْلِیَائِی عَارِفاً بِحَقِّی إِلَّا شُفِّعْتُ فِیهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ؛ هیچ یک از دوستانم مرا با شناخت حقم زیارت نمی‌کند، مگر آنکه روز قیامت؛ شفاعتم شاملش مىشود! 7
در روایتی محمّد بن سلیمان از امام جواد علیه‌السلام در مورد شخصی می‌پرسد که حج واجب به جا آورده، اگر دوباره حج روزیش شود، در این جا حج مستحبی افضل است یا زیارت امام رضا علیه‌السلام؟
حضرت فرمود: به خراسان رود و پدرم را زیارت کند و شایسته است که این زیارت در ماه رجب باشد. 8
از این روایت شریف بر می‌آید که زیارت امام رضا علیه‌السلام بر حج مستحبی فضیلت دارد و زیارت ایشان در ماه رجب نیز از فضیلت بیشتری برخوردار است.
شب پانزدهم ذی‌القعده
رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّ فِی ذِی الْقَعْدَةِ لَیْلَةً مُبَارَکَةً وَ هِیَ لَیْلَةُ خَمْسَ عَشْرَةَ یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَى عِبَادِهِ الْمُؤْمِنِینَ فِیهَا بِالرَّحْمَةِ أَجْرُ الْعَامِلِ فِیهَا بِطَاعَةِ اللَّهِ أَجْرُ مِائَةِ سَائِحٍ لَمْ یَعْصِ اللَّهَ طَرْفَةَ عَیْنٍ؛ شب پانزدهم ذی‌القعده شب مبارکی است و خداوند نظر رحمت به بندگان مؤمنش دارد. کسی که در این شب مشغول طاعت خداوند باشد، اجر صد روزه‌دارِ ملازمِ مسجد(سائح) را دارد که به اندازه چشم بر هم زدنی معصیت خدا را نکرده است. 9
فَقَدْ رُوِیَ أَنَّهُ لَا یَبْقَى أَحَدٌ سَأَلَ اللَّهَ فِیهَا حَاجَةً إِلَّا أَعْطَاه؛ روایت شده که احدی نیست که در این شب از خداوند حاجتی بخواهد، مگر اینکه خداوند به او عطا می‌کند. 10
دَحْو الارض
شب و روز بیست و پنجم ذی‌القعده، زمان با عظمتی است که "دَحْوُ الارض" نام دارد؛ یعنی وقتی که زمین از خانه خدا گسترش پیدا کرد. روزه این روز از فضیلت ویژه‌ای برخوردار است و یکی از چهار روزی است که در تمام سال ممتاز است. اعمال و ادعیه دیگری نیز در این روز وارد شده است.
رُوِیَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْوَشَّاءِ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی وَ أَنَا غُلَامٌ فَتَعَشَّیْنَا عِنْدَ الرِّضَا علیه‌السلام لَیْلَةَ خَمْسَةٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ ذِی الْقَعْدَةِ فَقَالَ لَهُ لَیْلَةُ خَمْسَةٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ ذِی الْقَعْدَةِ وُلِدَ فِیهَا إِبْرَاهِیمُ علیه السلام وَ وُلِدَ فِیهَا عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ علیه‌السلام وَ فِیهَا دُحِیَتِ الْأَرْضُ مِنْ تَحْتِ الْکَعْبَةِ فَمَنْ صَامَ ذَلِکَ الْیَوْمَ کَانَ کَمَنْ صَامَ سِتِّینَ شَهْراً؛ از حسن بن علىّ وشّاء روایت شده است که گفت: من در زمان کودکى با پدرم در شب بیست و پنجم ذى القعده شام را نزد حضرت رضا علیه السّلام صرف کردیم، آن حضرت به پدرم فرمود: شب بیست و پنجم ذى القعده شبى است که ابراهیم و عیسى بن مریم علیهما السّلام در آن شب متولّد شدهاند و در آن شب، زمین از زیر کعبه گسترش یافته است؛ پس کسى که روز آن را روزه بدارد، مانند کسى است که شصت ماه روزه داشته باشد. 11
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الصَّیْقَلِ قَالَ: خَرَجَ عَلَیْنَا أَبُو الْحَسَنِ یَعْنِی الرِّضَا علیه‌السلام فِی یَوْمِ خَمْسَةٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ ذِی الْقَعْدَةِ فَقَالَ صُومُوا فَإِنِّی أَصْبَحْتُ صَائِماً قُلْنَا جُعِلْنَا فِدَاکَ أَیُّ یَوْمٍ هُوَ فَقَالَ یَوْمٌ نُشِرَتْ فِیهِ الرَّحْمَةُ وَ دُحِیَتْ فِیهِ الْأَرْضُ وَ نُصِبَتْ فِیهِ الْکَعْبَةُ وَ هَبَطَ فِیهِ آدَمُ علیه‌السلام؛ محمد بن عبد الله صیقل می‌گوید: در بیست و پنجم ذی‌القعده امام رضا علیه السلام نزد ما آمد و فرمود: روزه بگیرید و من هم امروز روزه هستم. گفتیم: فدایتان شویم! امروز چه روزی است؟ فرمود: روزی که رحمت در آن منتشر شده و کعبه در آن نصب گردیده و آدم در این روز هبوط کرده است. 12
و الحمدلله رب العالمین
/999/702الف/ر
پی نوشت‌ها:
1- بحارالأنوار/بیروت/ج99/ص 267
2- بحارالأنوار/ج57/ص228
3- بحار/ج48/ص317
4-الکافی/کلینی/چاپ إسلامیة/ ج4/ ص584
5-من لا یحضره الفقیه/شیخ صدوق/دفتر انتشارات اسلامی/ ج2/ ص582
6-من لا یحضره الفقیه/ ج2/ ص583
7-من لا یحضره الفقیه/ج2/ص583
8- عیون اخبار الرضا/شیخ صدوق/نشر جهان-تهران/ج2/ص258
9- إقبال الأعمال/سید بن طاووس/دارالکتب الاسلامیه/ ج1/ ص309
10- همان
11- من لا یحضره الفقیه/ ج2/ ص89
12-الکافی/ج4/ص149
