حضرت زهرا سلام الله علیها فرمودند:
مَنْ اصْعَدَ إ لىَ اللّهِ خالِصَ عِبادَتِهِ، اهْبَطَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ افْضَلَ مَصْلَحَتِهِ 1
هر كس عبادات و كارهاى خود را خالصانه براى خدا انجام دهد، خداوند بهترین مصلحت ها و بركات خود را براى او تقدیر مى نماید.
تعريف اخلاص: اخلاص ضد ريا است و آن عبارت است از خالص ساختن قصد از غيرخدا.
امام صادق(ع) مىفرمايند: «لابد للعبد من خالص النيه فى كل حركه و سكون اذ لو لم يكن بهذا المعنى يكون غافلاً والغافلون قد وصفهمالله تعالى بقوله: ان هم الا كالانعام بل هم اضلّ و قال: اولئك هم الغافلون...؛ شرط بنده گي خدا اين است كه در هر حركت و سكونى نيتش رابراي خدا خالص سازد زيرا اگر چنين نكند، غافل است و غافلان را خداوند تعالى اينگونه توصيف فرموده: اينان مانند چهارپايان بلكه گمراه تر هستند و نيز فرموده: اينان همان كسانى هستند كه غافلند»،2
مراحل اخلاص:
1- اخلاص در نيت:
اخلاص در اين مرحله، به معني خالص نمودن نيت از هرگونه شائبه شرك و ريا و اهداف غير الهي است.
2- اخلاص در عمل:
اخلاص در عمل به معني خالص شدن اعمال از گناهان و رسيدن انسان به ملكه تقوي و ورع است
3-تصفيه دل:
يكي از مراحل مهم اخلاص هم بيرون راندن تمام رذايل نفسانى ، حب دنيا ، لذت ها و آرزوهاي دنيوي، از نهان خانه دل است
عارف و اصل كامل، مرحوم ميرزا جواد آقا ملكي مي نويسد:
از يكي از عالمان بزرگ نقل كرده اند كه او سي سال در صف اول نماز جماعت اقتدا مي كرد. پس از سي سال، روزي به عللي نتوانست خود را به صف اول برساند و در صف دوم ايستاد و از اين كه مردم او را در صف دوم ديدند گويا در خود خجالتي احساس كرد. از اين جا متوجه شد كه در اين مدت طولاني كه در پيشاپيش مردم و در رديف اول نماز مي خوانده از روي « ريا» بوده است. از اين تمام آن سي سال نماز را قضا كرد.
مرحوم ملكي مي افزايد: برادرم! بنگر به اين عالم مجاهد و در مقام و منزلتش دقت نماي كه چگونه نماز جماعتش در اين زمان دراز، آن هم در صف اول، فوت نگرديد و با اين وصف، متصدي امامت جماعت نشد. نيز بنگر به احتياط او، كه چگونه براي يك شبهه اين همه نماز را قضا كرد و از اين جا عظمت اخلاص و اهميتي را كه علماي سلف براي آن قائل بودند درياب!3
كساني كه نزد مرحوم آية الله بروجردي رحمه الله بودند نقل مي كنند كه آية الله پيش از وفاتشان خيلي ناراحت بود و مي گفت: عمر ما گذشت و ما رفتيم و نتوانستيم چيزي براي خود از پيش بفرستيم و عملي انجام دهيم. يك نفر خيال كرد كه اين جا هم جاي تملق و چاپلوسي است و گفت: « آقا شما ديگر چرا؟! اين حرف ها را ما بيچاره ها بايد بزنيم، شما چرا؟ بحمدلله شما اين همه آثار خير از خود باقي گذاشته ايد، اين همه شاگرد تربيت كرده ايد، اين همه آثار كتبي به يادگار گذاشته ايد، مسجدي به اين عظمت ساخته ايد، مدرسه ها در كجا و كجا ساخته ايد و . . . » وقتي اين را گفت، آيه الله بروجردي اين حديث را فرمودند:
أخلِص العَمَلَ؛ فَاِنَّ النّاقِدَ بَصيرٌ بَصيرٌ
عمل را بايد خالص انجام داد، نقاد آگاه آگاهي هست. تو خيال كردي اين اعمال كه در منطق مردم به اين شكل است، حتما در پيشگاه الهي هم همين طور است؟4
ريشه ي بيشتر اختلاف ها، گرفتاري ها و نابساماني هاي جامعه ي ما، عدم اخلاص و فاقد هدف الهي بودن است. معمولاً يك طرف اختلاف و كشمكش - و در بعضي موارد هر دو طرف- بي اخلاصند.
علماى علم اخلاق در اين زمينهها توصيه هايى نموده اند:
1 - تقويت مبانى توحيدى در ابعاد مختلف و درك اين حقيقت كه مؤثر اصلى تنها خداست و مبدء و مرجع اوست و همه فقير درگاه اويند و او غنى بالذات است. يا أَيُّهَا اَلنَّاسُ أَنْتُمُ اَلْفُقَراءُ إِلَى اَللَّهِ وَ اَللَّهُ هُوَ اَلْغَنِيُ
2- قطع طمع از مردم و توجه به فقر و نيازمندى همه آنان به درگاه خداوند.
3- پناه بردن به خداوند از شر شيطان و نفس اماره.
4- اخفاى عمل در حد ممكن به خصوص در مستحبات. لازم به ذكر است واجبات بهتر است به صورت علنى انجام گردد، زيرا اين كار خود موجب تزويج عمل خير است.
5- تلاوت قرآن و توجه به معانى آن به خصوص آيات توحيدى.
6- توجه دائمى به الگوهاى اخلاص و سعى در تشابه آنها. اين كار با مطالعه زندگى اولياى الهى ميسر است
1.(بحار: ج 67، ص 25 )
2.(ميزان الحكمه، محمد محمدى رىشهرى، ج 3، روايت 4748)
3 . المراقبات، ص 141.
4 . تعليم و تربيت در اسلام، ص 234. ( گردآوري شده ي چند گفتار استاد شهيد مطهري).
