آن چه درباره حقیقت محاسبه نفس، گفته اند که محاسبه نفس مثل محاسبه با شریک است که درباره سرمایه و سود و زیان بیندیشد، اگر سودی حاصل شده، سهم خود را از شریک بگیرد و تشکّر کند و اگر خسرانی حاصل گشته او را ضامن بشمرد و وادار به جبران در آینده کند.
محاسبه نفس هم همین است اگر نفس کار مثبت را انجام داده خدا را شکر گوید، و اگر فریضه ای از دست رفته، قضای آن را مطالبه کند، و اگر معصیتی مرتکب شده، او را باز خواست کند و جبران آن را بطلبد؛ درست همان گونه که تاجر با شریکش محاسبه می کند. این است معنای"محاسبه نفس"
منبع: خلاصه ای از کتاب اخلاق در قرآن، آیت الله مکارم ، ج1، ص: 259، همراه با اضافات. برای آگاهی بیشتر به این کتاب مراجعه کنید.