«وَ لِلَّهِ المَشْرِقُ وَ المَغْرِبُ»؛ لام در «لِلّه»، ملکیّت است. بر این اساس معنای آیه چنین خواهد بود: «همه جهات براى خدا و در حیطهی علم و قدرت و سلطنت اوست».[1]
سؤال: جهت طلوع و غروب خورشید را مشرق و مغرب مینامند. معمول چنین است که أشیاء را مخلوق خدا می نامند در حالی که «جهت»- یعنی شرق و غرب- شئ نیست تا عنوان خلقت بر آن صادق باشد! پس بر چه اساس خداوند در اینجا خود را مالک مشرق و مغربی میخواند که عنوان شیئیت بر آن اطلاق نمیشود؟
برای پاسخ به سؤال مذکور چندین راه حل بیان شده است که اجمالا به آنها اشاره میشود:
الف) منظور از مشرق و مغرب، بلاد مشرق و مغرب است. و سخن مزبور کنایه از آن دارد که خداوند مالک سراسر عالم است.[2]
ب) مقصود آیه این است که خداوند متولّی تابش خورشید از مشرق و غروبش از مغرب است.[3] چنان که حضرت ابراهیم؟ع؟ با این منطق بر مشرکان احتجاج نمود، میفرماید: «فَإِنَّ اللَّهَ یَأتی بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِها مِنَ الْمَغْرِبِ»«بقره/258».
ج) مقصود این است که خداوند هستیدهنده و ایجاد کنندهی آن دو است.[4]
د) هم اختران آسمان، مخلوق او و هم حرکت آنها به اختیار اوست. قهراً مشرق و مغرب نیز که بر این دو امر متوقف است از آنِ خدا خواهد بود.[5]
[1]. طیب، سید عبدالحسین(1378هـ ش)ج2، ص160.
[2]. زمخشری، محمود(1407هـ ق)ج1، ص180؛ همچنین، ر.ک: اندلسى، ابوحیان محمد بن یوسف(1420هـ ق)ج1، ص577؛ و نیز، ر.ک: قمى مشهدى، محمد بن محمد رضا(1368هـ ش)ج2، ص172.
[3]. ر.ک: طبرسى، فضل بن حسن(1372هـ ش)ج1، ص364.
[4]. ر.ک: همان.
[5]. جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج6، ص257.
