پرسش:
آیا مرگ انسان در زمان خاص مثلا در ماه رمضان تأثیری در بخشش یا عذاب انسان دارد؟
پاسخ:
بر اساس بیان قرآن کریم که فرموده است: فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ ـ وَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ(1). پس هر کس که هم وزن ذره ای نیکی کند نتیجه آن را می بیند، و هر کسی ذرّه ای بدی کند، نتیجه آن را خواهد دید. با این وصف، هر کس و هر انسان با اعمال خود مهمان سفرة خویش است که در دنیا آن را برای خود آماده کرده است.
در مرحله دوم، گرچه زمان مقدس و یا مکان مقدس، علت تامّه نیست و ناجی و نجات دهنده نمی باشد. یعنی هر کسی را با هر عملی و با هر عقیده ای که داشته باشد، در مکان مقدس دفن کند و یا در زمان مقدس بمیرد، موجب رفع کلّ عذاب آن نمی باشد. امّا برای فرد مؤمن، گرچه ممکن است تمام و کمال موجب رفع عذاب نشود، امّا خالی از عنایات و برکات الهی نمی باشد.
چنان که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ سفارش نموده است که برای مؤمن، مردن و دفن کردن در حرم خدا (کعبه) و حرم رسول او (مدینه) برکاتی دارد.(2) و هم آمده است: کسانی که در اطراف کعبه دفن شده و مؤمن به خدا و رسولش بوده، روز قیامت، کعبه شفیع آنها می گردد.(3)
قطب راوندی در کتاب «دعوات» از امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ نقل می کند که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمود: هنگامی که موسی ـ علیه السلام ـ از دریا گذشت و آب ها قطع شد، حضرت موسی ـ علیه السلام ـ استخوان هایی از بنی آدم آنجا یافت. گفت: خدایا اینها را چکار کنم؟ خداوند در پاسخ فرمود: ای موسی آنها را حمل کن به سوی قبر یوسف، موسی ـ علیه السلام ـ آنها را به کنار قبر یوسف برده دفن کردند.(4)
هم چنین، حضرت یوسف ـ علیه السلام ـ جنازه حضرت یعقوب ـ علیه السلام ـ را در صندوقی انداخته و آن را به سوی بیت المقدس فرستاد.(5) از این روایات استفاده می شود که مکان مقدس، برای دفن مؤمن خالی از برکات نمی باشد. برای این که، ارواح انسان ها از عالم برزخ به سوی خانواده و از جمله به محل دفن خود بر می گردند و با آن محل در در ارتباط اند.
هرگاه مؤمنی در کنار جوار یکی از پیامبران الهی و یا ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ دفن گردد، معلوم است که برکات آنها بر آنان نیز تأثیر کرده، موجب رفع عذاب و تخفیف می گردد.
درباره زمان و روز خاص نیز برخی از روایات اشاره دارد که مردن در آن زمان موجب تخفیف عذاب بعد از مردن می گردد. از آن جمله درباره مردن در روز جمعه، چنین روایت شده است ابان بن تغلب از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل کرده است: «من مات ما بین زوال الشمس من یوم الخمیس الی زوال الشمس من یوم الجمعه اعاذه الله من ضغطة القبر. کسی که ما بین زوال روز پنج شنبه تا زوال روز جمعه بمیرد، خداوند او را از عذاب قبر نجات می دهد».(6)
در باب تقدس زمان، رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرموده است: «انّ لربّکم فی أیام دهرکم نفحات».(7) خداوند سبحان در بعضی از ایام کرامات و برکاتی قرار داده است از این بیان نیز به خوبی استفاده می شود که برخی از زمان ها، کرامت های ویژه ای دارد و برکات خاصی نصیب انسان می گردد از این که امام صادق ـ علیه السلام ـ فرموده است، روز جمعه باعث تخفیف عذاب قبر می گردد، شاید یکی از روزهایی که برکات الهی در آن است، روز جمعه باشد. لذا تأکید در ذکر و دعا و غسل در آن روز شده است.
ماه مبارک رمضان شاید فرد اکمل و قدر متیقن این ایام باشد که نسیم های ویژه خداوند در آن ظهور یابد. چون به تعبیر رسول خاتم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ که در خطبه روز جمعه ماه شعبان فرمود: ماه رحمت، ماه برکت، ماه مغفرت و... .
بنابراین، اگر انسان مؤمن در این ماه از دنیا برود، بر اساس برکات ویژه ای که دارد، معلوم است که موجب تخفیف و یا رفع عذاب می گردد. چنان که در فضیلت ماه رمضان وارد شده است که در هر شب، خداوند هزارها انسان گناهکار را از عذاب نجات می دهد.(8) با این وصف، اگر انسان مؤمن در یکی از شب و روز های آن ماه از دنیا برود امید زیاد است که شامل رحمت خاص خداوند گردد.
در نتیجه: چنان که اشاره شد، در مرحله اول، هر انسان درگیر اعمال خود می باشد.
در ثانی، گرچه رابطه خاص میان زمان و مردن نمی باشد که به طور مطلق، زمان خاص و مقدس موجب رفع عذاب و یا تخفیف باشد. از این که خداوند به بعضی از مکان ها قداست خاصی داده است، برای بعضی از زمان ها نیز چنین است. بنابراین، طبق روایت پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ که در روزگار شما خداوند در بعضی از روزها، نسیم ها و برکاتی دارد، احتمال زیاد بر آن است که هم زمان شدن مرگ انسان در آن زمان ها موجب تخفیف عذاب و بخشش گناهان گردد چنان که در روز جمعه موجب تخفیف می گردد.
پاورقی:
1. زلزله : 7ـ8.
2. میرزا حسین نوری طبرسی، مستدرک الوسایل، بیروت، موسسه آل البیت، ج2، باب 13 و ج1، ص308.
3. همان، ص309، ح4.
4. همان، ص314، ح16.
5. همان، ح17.
6. شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ترجمه غفاری، علی اکبر، تهران، کتابفروشی صدوق، ص433.
7. مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، روضة المتقین، بنیاد فرهنگ اسلامی، بی جا، بی تا، ج1، ص300.
8. شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، اعمال ماه مبارک رمضان و شب های قدر.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1-ثواب الاعمال ، ترجمه علی اکبر غفاری ، شیخ صدوق
2-شمیم رحمت ، ترجمه اعمال السنه ، آقاجواد ملکی تبریزی
