مرســـــــلون

پرسش:

سنی ها چطور مقام اهل بیت را که به وضوح در آیه مباهله آمده را نادیده میگیرند و ولایت ائمه(ع) را نمی پذیرند؟

پاسخ:

برداشت و تفسیر آیه مباهله را می توان از دو منظر در کتب اهل سنت بررسی کرد:
یک: داستان نزول آیه مباهله در کتب اهل سنت:

خداوند متعال در سوره آل عمران آیه 61 به رسول گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و اله و سلم ـ می فرمایند: هرگاه بعد از علم و دانشی که [درباره مسیح] به تو رسیده، باز کسانی با تو به محاجه و ستیز برخیزند، به آن ها بگو: بیائید ما فرزندان خود را دعوت کنیم. شما هم فرزندان خود را. ما زنان خویش را بخوانیم، شما هم زنان خود را. ما نفس خود را دعوت کنیم، شما هم از نفس های خود. آنگاه مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغ گویان قرار دهیم.
مفسران بزرگ اهل سنت در شأن نزول این آیه نوشته اند. پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ، امیر المؤمنان علی بن ابی طالب را به سوی مسیحیان نجران که در نزدیکی مدینه بودند، فرستاد و آن ها را دعوت به اسلام کرد، بزرگان و اسقف های مسیحیان نجران به مدینه آمدند تا سخنان پیامبر اسلام را بشنوند و در صورت صحت به او ایمان آورند، وقتی خدمت رسول الله رسیدند. حضرت فرمود: خداوند در انجیل شما آمدن مرا خبر داده است پس به رسالتم ایمان آورید. ولی بزرگان به پیامبر گفتند: این مطلب در انجیل نیامده است و تو پیامبر خدا نیستی! در این زمان جبرئیل نازل شد و آیه 61 آل عمران را بر رسول خدا عرضه داشت. و پیامبر اسلام، مسیحیان را به مباهله فرا خواند و وقتی آن حضرت به مباهله خارج می شد با خود علی بن ابی طالب، فاطمه زهرا ـ رضی الله عنها ـ و از کودکان حسن و حسین ـ رضی الله عنهما ـ را همراه داشت. پیامبر اسلام دست به دعا برداشت در این هنگام خداوند ابر سیاهی را که آتش از آن می جست ظاهر کرد و مسیحیان نجران ترسیدند و از آن حضرت خواستند که به آن ها مهلت دهد تا به قبیله خویش برگشته و مردمان را به اسلام دعوت کنند که هر کس اسلام نپذیرفت به شما جزیه پرداخت کند. و رسول خدا با آن ها مصالحه کرد.(1)
بنابراین اصل داستان مباهله پیامبر اسلام با مسیحیان نجران و تسلیم شدن آن ها به مصالحه و پرداخت جزیه مورد قبول همه است، که می توان به کتاب های ذیل اهل سنت مراجعه نمود:
کشف الاسرار و عده الابرار، ابوالفضل میبدی، ج1، ص 144. تفسیر المنیر و هبة بن مصطفی رهیلی، ج3، ص 245، تفسیر سور آبادی ابوبکر عتیق بن محمد، ج1، ص 289. شواهد التنزیل عبید الله بن احمد حسکانی، ج1، ص 155. الجامع الاحکام القرآن محمد بن احمد قرطبی، ج4، ص 103. الدر المنثور فی تفسیر المأثور جلال الدین سیوطی، ج2، ص 38 و دیگر کتب تفسیری در ذیل آیه 61، سوره آل عمران.
دو: آیه مباهله فضیلت اهل بیت پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ:

برخی از مفسران اهل سنت از کنار این مطلب به راحتی گذشته اند و تعصبات و جو حاکم بر جامعه نیز تأثیر خود را گذاشته است، چنانچه قرطبی از مفسران اهل سنت می نویسد: جریر به مغیره گفت: همه مردمی که قصه نجران را روایت می کنند، می گویند علی بن ابی طالب هم آن جا بود (از افرادی که در مباهله شرکت داشت) مغیره گفت: ولی شعبی این را نقل نکرده و سپس چنین می گوید: نمی دانم به خاطر دشمنی بنی امیه با علی بن ابی طالب این کار را کرده است یا این که در حدیث نبوده.(2)
از این مطلب روشن می شود که چقدر جو حاکم در پوشاندن واقعیات تاریخی مؤثر بود ولی با این همه در تفاسیر اهل سنت مطالبی در ذیل آیه مباهله نقل شدکه بر فضیلت اهل بیت پیامبر اسلام تأکید دارند هر چند همانند شیعه این آیه را دلیل بر حقانیت امیر مؤمنان درجانشینی بلا فصل قبول نکرده اند لکن خود این نقل ها به طور ضمنی بر حقانیت اهل بیت دلالت کند.

مطالبی که در تفاسیری از اهل سنت دیده شده عبارتند از:
1. روشن شدن اهل بیت پیامبر بر مسلمانان:

یکی از شبهاتی که اهل سنت دارند این است که آیه تطهیر را به زنان پیامبر تفسیر می کنند نه اهل بیت پیامبر اسلام که ائمه هدی باشند ولی در ذیل این آیه روشن می شود که اهل بیت پیامبر اسلام عبارتند از علی، فاطمه، حسن و حسین و ما در این نوشتار به دو نمونه اشاره می کنیم:
اول: در شواهد التنزیل آمده است وقتی که آیه مباهله نازل شد، پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ، علی و فاطمه و حسن و حسین را خواند و فرمود: بار پروردگارا این ها اهل بیت من هستند.(3)
دوم: فخر رازی و دیگران در ذیل این آیه از عائشه همسر پیامبر نقل کرده اند وقتی آیه مباهله نازل شد و رسول گرامی اسلام، گلیم (یا عبائی) بر دور علی، فاطمه، حسن و حسین پیچاند، خداوند متعال این آیه را نازل نمود: إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا(4) سپس می نویسد این حدیثی است که اهل تفسیر و حدیث به صحت آن اتفاق نظر دارند.
2. آیه مباهله بیانگر فضیلت بی مثال اهل بیت:

در تفسیر کشف الاسرار آمده است اصحاب مباهله پنج نفر بودند: مصطفی، زهرا، مرتضی، حسن و حسین، آن ساعت که برای مباهله بیرون آمدند، رسول خدا دست به دعا برداشت و عرضه داشت:
خدایا! این ها اهل بیت من هستند. جبرئیل آمد و گفت: یا محمد و من هم از اهل بیت شما هستم؟، رسول خدا فرمود: یا جبرئیل تو هم از مائی. آن گاه جبرئیل به آسمان ها عروج کرد و فخر فروخت و گفت: چه کسی مثل من است، من در آسمان ها طاووس ملائکه ام و در زمین از اهل بیت محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ. (5)
زمخشری و دیگران نیز آورده اندوقتی پیامبر اسلام با علی، فاطمه، حسن و حسین به مباهله از منزل خارج شدند، بزرگ مسیحیان گفت: ای بزرگان مسیحیت! همانا من چهره هایی را می بینم که اگر خدا بخواهد، کوهی را با دعای آن ها متلاشی می کند، پس مبادا مباهله کنید و گرنه در روی زمین تا روز قیامت کسی از شما باقی نخواهد ماند. (6)
در کتاب های حدیثی نیز عده ای از اهل سنت آیه مباهله را فضیلت بر اهل بیت و گاهی فضیلت امیر المؤمنان ـ علیه السلام ـ بر دیگران دانسته اند که به چند نمونه اشاره می شود.
1. حامد حفتی داود: آیه مباهله دلیل بر فضیلت و مقدم بودن علی بر ابوبکر و عمر است و اگر بخواهیم احادیث دال بر فضل علی بر آن دو را بیان کنیم از صد تا روایت هم بیشتر است. (7)
2. فتح الدین حنفی: بدان که اهل بیت پیامبر اسلام عبارتند از علی، حسن و حسین ـ و سیده نساء العالمین فاطمه زهرا که روایات مشهور فراوانی در کتب تفسیر و حدیث بر این مطالب دلالت دارد و بالاترین دلیل، آیه تطهیر و آیه مباهله است که بزرگان حدیث از اهل سنت هم چون ترمذی، دولابی، بیهقی، احمد حنبل رئیس مذهب حنبلی اهل سنت، طبرانی و ... این ها را روایت کرده اند. (8)
باز این عالم سنی می نویسد:
من دلایلی دارم که می رساند علی از بقیه انبیا، رسولان، ملائکه مقربین و همه مخلوقات خدای متعال به غیر از حضرت محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ افضل است و از جمله این دلایل آیه مباهله است که خداوند علی را نفس محمد قرار داده و چون محمد افضل همه است پس علی نیز افضل از همه می باشد. (9)
با توجه به مطالب گفته شده برداشت اهل سنت از آیه مباهله هر چه باشد بیانگر فضیلت اهل بیت و حقانیت مولای متقیان است هر چند جو حاکم و خفقانی که بر جامعه اولیه اسلام حکم فرما بود نگذاشته است این فضیلت به اوج خود برسد ولی با این همه نتوانسته اند خورشید درخشان امامت و ولایت واهل بیت عصمت و طهارت ـ علیهم السلام ـ را خاموش کنند و در لابه لای کتاب های تفسیری و حدیثی خود به این حقانیت امیر مؤمنان ـ علیه السلام ـ و اهل بیت لب به اعتراف گشوده اند. یُرِیدُونَ لِیُطْفُِوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْکَافِرُونَ(10) آنان می خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش سازند، ولی خداوند نور خود را کامل می کند هر چند کافران خوش نداشته باشند.

پاورقی:

1. طبری، تفسیر طبری، بی جا، بی نا، بی تا، ترجمه: گروهی از دانشمندان، ج1، ص 227 و رک: مفاتیح الغیب فخر رازی، ج3، ص 245.
2. قرطبی، محمد، الجامع لاحکام القرآن، بی جا، بی نا، بی تا، ج3، ص 211.
3. حسکانی، عبید الله، شواهد التنزیل، بی جا، بی نا، بی تا، ج1، ص 161.
4. احزاب:33 و رک: رازی، فخر الدین، مفاتیح الغیب، بی جا، بی نا، بی تا، ج3، ص 247. و رک: زمخشری، محمود. الکشاف عن حقائق التنزیل، بی جا، بی نا، بی تا، ج1، ص 368.
5. میبدی، ابوالفضل، تفسیر کشف الاسرار وعدة الابرار، بی جا، بی نا، بی تا، ج2، ص 151.
6. الکشاف عن حقائق التنزیل، ج1، ص 368.
7. حفتی، حامد، داود، نظرات فی الکتب الخالده، مصر، قاهره، مطبوعات النجاح، اول، 1399هـ.ق، ص 184.
8. حنفی، فتح الدین علی محمد، فلک النجاة فی الامامة و الصلاة، بی جا، مؤسسه دار الاسلام، دوم، 1418هـ.ق، ص 34.
9. همان، ص 184.
10. صف:8.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

1-سایت حوزه

http://www.hawzah.net/fa/Article/View/17990

2-سایت تبیان

http://library.tebyan.net/fa/Viewer/Text/60816/1