نکاتی از تفسیر سوره فجر
نکاتی از المیزان مربوط به سوره فجر – 2
- (و الفجر – و لیال عشر - و الشفع و الوتر - و اللیل اذا یسر - هی فی ذلک قسم لذی حجر، سوگند به صبح‌دم - و به شب‌هاى دهگانه - و به زوج و فرد - و به شب وقتى که پشت مى کند - آیا این سوگندها براى یک خردمند کافى نیست؟)
- منظور از صبح‌دم در آیه اول، کلیت صبح‌دم است نه یک صبح‌دم خاص. پس حرف کسانی که گفته‌اند منظور صبح‌دم خاصی مثل صبح محرم، روز جمعه، ذی‌الحجة و غیره است درست نیست.
- منظور از (و لیالٍ عشر) از اول تا دهم ذی‌‌الحجه است. علت نکره آوردن کلمه لیال اشاره به عظمت آن است نه رساندن عمومیت آن. [در زبان عربی گاهی نکره آوردن یک اسم به خاطر عظمت آن است.]
- درباره معنی (و الشفع و الوتر) سی و شش قول آمده که بیشتر آنها بی‌دلیل است. منظور از الشفع، روز ترویه (هشتم ذی‌الحجة) و مراد از الوتر روز عرفه است که اتفاقا با آیات قبل هم سازگار است، چون منظور از الفجر و لیال عشر هم فجرِ ذی‌الحجة و شب‌های دهه اول آن بود.
- و اللیل اذا یسر، یعنی شب هنگامی که می‌گذرد. یعنی همان معنایی که در آیه (واللیل اذ ادبر، مدثر 33) آمده بود. الف و لام بر سر کلمه لیل برای جنس است. یعنی جنس شب. [الف و لام جنس، نوعی از الف و لام است که هرگاه سر کلمه‌ای بیاید به معنی آن است که منظور گوینده جنس آن اسم بوده است. غیر از الف و لام جنس، الف و لام استغراق، تعریف و زینت هم داریم که الان محل بحث ما نیست.]
- (هل فی ذلک قسم لذی حجر، آیا این سوگندها براى یک خردمند کافى نیست؟) جواب قسم‌ها حذف شده است، چون مشخص است خداوند چرا دارد قسم می‌خورد. از آیات بعدی به راحتی می‌شود فهمید که منظور خداوند از قسم خوردن به سپیده‌دم و ... این بوده که بگوید من به برخی انسان‌ها نعمت می‌دهم و بعضی دیگر را به زحمت می‌اندازم و البته همه اینها برای امتحان کردن بندگان است. از نظر بلاغی هم حذف قسم موثرتر است. [مثلا فرض کنید کسی می‌خواهد همسرش را تهدید کند. به او می‌گوید به خدا قسم اگر یک بار دیگر سرم داد بزنی ... و بعد سکوت کند. زن از قرائن می‌داند که اگر یک بار دیگر داد بزند، شوهرش او را طلاق خواهد داد. چون او می‌داند، حذف کردن جواب قسم اثرگذارتر و ماندگارتر است. هرچند با این نرخ سکه کمتر مردی جرات دارد چنین قسمی بخورد!]
