هفدهمین سوره ی قرآن کریم، دارای دو نام مشهور و یک نام غیر مشهور است: دو نام مشهورش عبارت است از سوره ی اِسراء و سوره ی بنی اسرائیل و نام غیر مشهورش، سوره ی «سبحان» است، و راز این نام گذاری اخیر این است که در این سوره، خداوند متعال بسیار از تسبیح و تحمید خود سخن گفته است، و در چهار آیه، مِن جمله در آغاز سوره، کلمه ی «سبحان» را ذکر کرده است و روی این جهت می توان گفت: این سوره سوره ی «سبحان» است، ولی این نام در بین بیشتر مسلمانان شناخته شده نیست بلکه آنان این سوره را به نام سوره ی اِسراء و سوره بنی اسرائیل می شناسند و لذا باید دید این دو نام بر چه اساسی روی این سوره نهاده شده است؟
ظاهراً سوره ی اِسراء در مکّه نازل شده است زیرا مفاد آیاتش با حال و هوای مکّه بیشتر مناسبت دارد گر چه بعضی دو آیه و بعضی دیگر، چهار آیه، و بعضی پنج آیه وعدّه ای هشت آیه ی آن را استثناء کرده و گفته اند آن ها در مدینه نازل شده اند ولی دلیلی برای اثبات ادّعای اینان وجود ندارد، بلکه ظاهر این است که همه ی آیات آن در مکّه نازل شده اند همان طورکه مشهور مفسّرین گفته اند. در این سوره ی مکّی مطالب و نکته های بسیار مهم و سودمندی آمده است که در این جا به برخی از آن ها اشاره می کنیم: خداوند متعال در آغاز این سوره سخن از سیر دادن بنده اش از مسجد الحرام تا مسجد أقصی به میان آورده سپس به فرستادن موسی برای هدایت بنی اسرائیل پرداخته و به نوعی تهدید وتطمیع آنان را مورد اشاره قرار داده است و به دنبال آن به هدایتگری قرآن اشاره کرده و کسانی را که به آن ایمان نمی آورند، مورد تهدید قرار داده است و پس از آن به عجول بودن انسان اشاره کرده و آدمیان را متوجّه آفرینش شب و روز نموده و به آنان هشدار داده که ایمان و کفر هر کسی به سود و زیان خود اوست و هرگز سود ایمان کسی و زیان کفر او به کسی دیگر نمی رسد و به دنبال آن به هلاک شدن ملّت ها در طول تاریخ اشاره شده و این نکته بیان شده که هلاکت آن ها محصول کارهای زشت آنان بوده است و سپس این نکته را گوش زد کرده که آنان که تمام همّشان دنیاست خداوند دنیا را به آنان می دهد ولی در آخرت بی بهره اند و آنان که به دنبال آخرتند خداوند سعی وتلاششان را مورد تقدیر قرار داده و از نعمت های آخرت بهره مندشان می کند. آن گاه فرزندان را توصیه می کند که در برابر پدر و مادرشان فروتنی کنند و ثروتمندان را به کمک کردن و یاری رسانیدن به بینوایان بویژه خویشان خود سفارش می نماید.
و به همین گونه أحکام و أخلاقیّات زیادی در این سوره مورد اشاره قرار می گیرد و به مبدأ و معاد و امتناع ابلیس از سجده برای آدم و معجزه بودن قرآن و نکات دیگر نیز اشاره شده و در أواخر سوره داستان موسی و بنی اسرائیل و نُه معجزه ی حضرت موسی، بازگو شده است ولی همان طورکه پیداست یک داستان در میان همه ی آن چه که در این سوره آمده است، شگفت أنگیزتر از همه ی آن ها است و آن همان مطلبی است که در آغاز سوره بدان اشاره شده است، زیرا این سوره بدین گونه آغاز شده است: «سُبحانَ الّذی أسری بِعَبدِهِ لَیلاً مِنَ المَسجِدِ الحَرامِ اِلَی المَسجِد الأقصَی الّذّی بارَکنا حَولَهُ لِنُرِیَهُ مِن ایاتِنا اِنَّهُ هُوَ السَّمیعُ البَصیرُ».
این آیه که اوّلین آیه ی این سوره است، به داستان معراج پیامبر(ص) اشاره دارد که از شگفت أنگیزترین مسائل زندگی آن حضرت است زیرا روایات اسلامی از این مطلب حکایت دارد که آن حضرت نماز مغرب و عشاء را در مسجد الحرام به جا آورد و شبانگاه جبرئیل به سراغش آمد و او را همراه خود به مسجد الأقصی برد و از آن جا او را به آسمان ها پرواز داد و پس از سیر و سیاحت آسمان ها و نشان دادن پیامبران پیشین و شگفتی های آفرینش به او، در پایان همان شب آو را به مسجد الحرام برگرداند.
ظاهراً این مقدار از عروج پیامبر(ص) جزء مسلّمات عقاید مسلمانان است، کما این که آیه ی یاد شده به سیر او از مسجد الحرام تا مسجد الأقصی تصریح دارد لکن راویان اخبار و ناقلان آثار درباره ی معراج روایات گوناگون و مختلفی را نقل کرده اند که برخی از آن ها به هیچ وجه قابل قبول نیست کما این که متفکّرین اسلامی درباره ی معراج اختلاف کرده اند؛ زیرا برخی از آنان آن را رؤیائی دانسته اند که پیامبر آن را مشاهده کرده است و در آن رؤیا فرشتگان و پیامبران گذشته را به او نشان داده اند و با خداوند متعال به سخن گفتن پرداخته است، ولی مشهور ایشان آن را، سیری جسمانی و در حال بیداری دانسته اند، کما این که ظاهر اخبار و أحادیث هم همین است، بنابر این أصل معراج قابل انکار نیست زیرا قرآن به آن تصریح دارد و معراج به آسمان ها هم، انکار پذیر نیست زیرا روایات متواتر و تسالم مسلمانان بر آن دلالت دارد
⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️
⬆️⬆️⬆️⬆️⬆️⬆️⬆️⬆️⬆️⬆️
لکن در کیفیّت آن اختلاف است که آیا در خواب بوده و یا مکاشفه ی روحانی برای آن حضرت دست داده و یا در عالم بیداری و با مرکبی به نام براق انجام گرفته است؟ و همان طورکه بدان اشاره شد ظاهر اخبار و أحادیث همین قول سوم است. امّا این که آن حضرت چه مقدار از آسمان ها را سیر کرده و در این سفر چه چیزهائی را دیده و با چه کسانی سخن گفته نمی توان درباره ی آن قاطعانه سخن گفت زیرا روایت معتبری در این باره وجود ندارد که انسان براساس آن سخن بگوید و بر فرض این که روایت معتبری هم باشد، تا به حدّ تواتر نرسد نمی توان در این گونه مسائل روی آن حساب کرد.
از این فشرده سخن آشکار می گردد که چرا نام این سوره را سوره ی اِسراء گذاشته اند؛ زیرا مهم ترین نکته ای که در این سوره مورد اشاره قرار گرفته است داستان اِسراء است و ناگفته پیداست که برجستگی آن در بین مطالب دیگر ایجاب می کند که سوره به آن اضافه و نسبت داده شود و دست کم بطور مجاز از آنِ آن قرار داده شود.
تا بدین جا معلوم شد که چرا سوره ی هفدهم قرآن به نام سوره ی اِسراء نامیده شده است؛ امّا این که چرا آن را سوره ی بنی اسرائیل نیز گفته اند، برای آن است که دوبار در این سوره درباره ی بنی اسرائیل سخن به میان آمده است: یک بار در أوایل آن و بار دیگر در أواخر آن و چون داستان بنی اسرائیل نیز بسیار شگفت انگیز و پر اهمیّت است، این سوره به آنان نسبت داده شده تا به اهمیّت آن اشاره شود و توجّه مسلمانان به آن جلب گردد و عبرت ها و سرمشق هائی که باید از آن گرفته شود نصیب مسلمانان گردد.
نرم افزار تفسیر نور
