پانزدهمین سوره قرآن مجید به نام سوره حِجر نامیده شده است. حِجر به سرزمینی گفته شده که بین حجاز و شام واقع شده است و آن سرزمینی بوده است که قوم ثمود در آن جا زندگی می کرده اند و راز نام گذاری آن به سوره حِجر وقتی روشن می شود که به سرگذشت مردمی اشاره شود که در آن سرزمین زندگی می کرده اند. بنابر آن چه که در قرآن آمده این است که آنان پیامبران الهی را تکذیب می کردند و به راستی که سرگذشت آن ها جای تأمل دارد ولی در این سوره تنها اشاره ای گذرا به داستان آن ها شده و در این باره آمده است: «مردم حجر پیامبران را دروغگو دانستند و آیات و معجزاتی را که ما برای آن ها آشکار کردیم نپذیرفتند و مرتّباً در کوه ها برای خود خانه ی امن می تراشیدند، پس بامدادی صیحه آنان را فرا گرفت و آن چه را که آن ها بدست آورده بودند، بی نیازشان نکرد.» این ترجمه ی پنج آیه از سوره ی حجر است که درباره ی سرگذشت قوم ثمود نازل شده است و به اعتبار همین سرگذشت، نام این سوره، سوره ی حجر نامیده شده است که در واقع سوره ی اصحاب حجر است؛ یعنی سوره ای است که به سرگذشت اصحاب حجر و قوم ثمود اشاره دارد و این داستان برجسته ترین نکته ای است که در این سوره ی مکّی به چشم می خورد و برای نام گذاری سوره مورد استفاده قرار گرفته است، گرچه مطالب مهمّ دیگری نیز در این سوره آمده است؛ مثل بیان استهزاء پیامبر اسلام به توسّط کفّار قریش و نسبت جنون و دیوانگی به آن حضرت و تسلیت پیامبر از طرف خدا به این که این دأب مردم نادان است که پیامبران را تکذیب می کنند و سایر پیامبران نیز مورد تکذیب و استهزاء مردم قرار گرفته اند و داستان آفرینش آدم و امتناع ابلیس از سجده کردن او و نکات و مطالب مهمِّ دیگری، ولی همانطور که اشاره شد داستان قوم ثمود و اصحاب حجر از برجستگی ویژه ای برخوردار است و آن معنی است که موجب نام گذاری سوره ی پانزدهم قرآن به سوره ی حجر شده است و ما برای بهره وری بیشتر به فشرده ای از این داستان اشاره می کنیم:
قوم ثمود که ظاهراً کسانی بودند که از قوم عاد باقی مانده بودند، در سرزمینی به نام حجر که بین شام و حجاز قرار دارد زندگی می کردند. آن ها مردمی قوی هیکل و پر قوّت بودند و در میان باغ های زیبا و مزارع سرسبز قرار گرفته بودند و از رفاه بسیار بالائی برخوردار بودند و خانه های تابستانی و زمستانی برای خود ساخته بودند و در کوه ها، سنگ ها را می تراشیدند و برای خود پناه گاه های مستحکمی می ساختند و چنین گمان داشتند که آن پناهگاه های مستحکم از هر بلائی آنان را حفظ می کند، ولی آن همه نعمتی را که خداوند متعال به آن ها داده بود، نادیده گرفتند و ناسپاسی را به درجه ای رساندند که به پرستش بت ها روی آوردند. لکن همان خدای مهربان مرد زاهد و امینی را که مورد قبول آنان نیز بود و در میان آنان زندگی می کرد، برای راهنمائی آنان فرستاد. او صالح پیامبر بود و در سنّ 16 سالگی به پیامبری مبعوث شد و مأموریّت یافت که قوم ثمود را که قوم خودش بودند و در سرزمین حِجر به غرور و خودبینی و بت پرستی دچار شده بودند، هدایت و راهنمائی نماید و او بیش از صد سال در میان آنان به تبلیغ مشغول بود، ولی تعداد اندکی از آن مردم به او ایمان آوردند و لذا روزی در جمع آنان حاضر شد و گفت: ای مردم! من بیش از صد سال است که شما را به خدای بزرگ و توانا می خوانم و شما در تمام این مدّت مرا مورد استهزاء قرار داده اید و در بت پرستی خود اصرار ورزیده اید و من اکنون پیشنهادی دارم و آن این که من از بت های شما چیزی را می خواهم و اگر آن ها پاسخ مرا دهند من از میان شما می روم و یا شما از خدای من چیزی را بخواهید و اگر خواسته ی تان برآورده شد، ایمان بیاورید. مردم پیشنهاد صالح را پذیرفتند و روزی را برای درخواست او از خدایانشان معیّن کردند و در آن روز صالح شروع کرد به سخن گفتن با بت ها ولی هیچ بتی نتوانست با او سخن بگوید و مردم از صالح مهلت خواستند که در جلسه ی دیگر تقاضایش را مطرح کند، لکن در آن جلسه نیز بت ها نتوانستند خواسته ی صالح را برآورده کنند و این جا بود که صالح از آن مردم خواست تا هرچه می خواهند از خدای بزرگ و توانا بخواهند تا بدون تأخیر برآورده شود. آنان هفتاد نفر از بزرگان خود را نمایندگان خود برای این کار قرار دادند و آن هفتاد نفر صالح را به کوهی که در آن نزدیکی بود بردند و به او گفتند خواسته ی ما این است که از پروردگار خود بخواهی تا شتر مادّه ی سرخ موئی را از درون این سنگ بزرگ بیرون آورد. صالح دست به دعا برداشت و طولی نکشید که خواسته ی آنان برآورده شد و آن شتر غرّش کنان از درون آن سنگ بیرون آمد و آن جمعیّت همراه آن شتر به سوی مردم رفتند، لکن 64 نفرشان به شک و تردید افتادند و از صالح روی گردان شدند و بهانه ی شان این بود که صالح آنان را سِحر و جادو کرده است و روا نیست که به جادوی او از دین پدر و اجدادشان دست بکشند و مردم منتظر
نیز به حرف های صالح گوش ندادند بلکه راه خود را ادامه دادند. قراردادی که صالح پس از این معجزه ی شگفت آور با آن مردم بست این بود که آب جاری در آبادی یک روز مال مردم باشد و روز دیگر مال شتر و در عوض روزی که آب مال شتر است مردم به هر اندازه که می خواهند می توانند از آن شتر شیر بدوشند و دو طرف، قرار داد را امضاء کردند و مردم در نعمتی بزرگ قرار گرفتند؛ زیرا هر اندازه که می خواستند از آن حیوان شیر برداشت می کردند ولی پس از چندی هوای نفس و چیرگی شیطان آنان را وادار کرد که آن حیوان را از میان بردارند، و لذا اقدام به کشتن آن شتر کردند و سخن صالح را که به آنان گفته بود، نادیده گرفتند زیرا صالح به آنان گوش زد کرده بود که اگر آن شتر را بکشند عذاب الهی آنان را نابود خواهد کرد ولی آنان با آن معجزه ای که صالح به آنان نشان داده بود، حرفش را تهدیدی تو خالی پنداشتند و خود را مستحقّ عذاب الهی کردند و معذالک هنگامی که صالح از کشته شدن شتر اطّلاع پیدا کرد از آنان خواست که از این گناه و سرپیچی خود توبه کنند و عذابی را که مستحقّ آن شده اند از خود دفع نمایند لکن باز هم به حرف او گوش ندادند و این جا بود که پس از چند روز عذاب الهی که در قرآن از آن به « صیحه» و صاعقه و رجفه تعبیر شده است آنان را نابود کرد و جز نام ننگی از آنان به جا نماند. پیداست که توجّه به چنین حوادثی می تواند انسان را به راه راست و صراط مستقیم هدایت نموده و از خواب غفلت بیدار نماید و این است راز نام گذاری سوره ای از سوره های قرآن مجید به این مناسبت.
نرم افزار تفسیر نور
