نگاه اسلام به هدیه دادن؛
از دوران گذشته تا عصر کنونی انسان‌ها در مناسبت‌های مختلف از جمله مراسم ازدواج، سالگرد ازدواج، تولد، ارتقاء شغلی و... به یکدیگر هدیه می‌دهند چرا که هدیه یکی از شیوه‌‌های ابراز محبت و علاقه به دیگری است. هدیه، پیوند میان اعضای خانواده، دوستان و حتی همکاران را استحکام می‌بخشد. زیرا با تهیه هدیه برای یک دوست در وهله نخست نشان می‌دهیم که آن شخص از جایگاه ویژه‌ای در نزد ما برخوردار است و ما ارزش زیادی نسبت به وی قائلیم.
از دیگر آثار هدیه آن است که محبت را در دل افزایش می‌دهد و چه بسا منجر به رفع کینه‌ها نیز می‌شود.
از این رو است که پیامبر اکرم(صلى الله عليه و آله) در روایتی می‌فرماید: «هَادَوا تَحابُّوا ، تَهادُوا فإنَّها تَذهَبُ بِالضَّغائنِ[1]». ترجمه: به يكديگر هديه دهيد، تا نسبت به همديگر با محبت شويد. به يكديگر هديه دهيد؛ زيرا هديه كينه‌ها را مى‌برد.
هدیه از منظر روانشناسی
روانشناسان بر این باورند که هنگام هدیه دادن و هدیه گرفتن احساس خوب و حالت خوشایندی در طرفین ایجاد می‌شود که موجب سلامت روح و روان شده و در نهایت می‌تواند منجر به سلامت جسم نیز گردد.
هنگامی که هدیه دادن تبدیل به یک عادت در زندگی روزمره انسانی شود، وی متوجه خواهد شد که توانسته است دیگری را شاد سازد و چنین حالتی در هدیه دهنده احساس با ارزش و مفید بودن را ایجاد می‌کند که می‌تواند از ابتلا به افسردگی جلوگیری نماید.
هدیه خوب
همانطور که بیان شد هدیه گرفتن محبت را بیشتر می‌کند و دل‌ها را به همدیگر نزدیک می‌کند، از این رو همسران باید بکوشند تا برای شیرینی زندگی مدام برای یکدیگر هدیه بدهند.
متأسفانه امروزه به دلیل تورم بالا و مشکلات اقتصادی فراوانی که در خانواده‌ها وجود دارد، هدیه گرفتن به یکدیگر کاهش یافته است چرا که برای تهیه هدیهای هر چند کوچک باید مقدار زیادی هزینه شود اما رسول خدا(صلى الله عليه و آله) راهکار بسیار خوبی برای جلوگیری از هزینه‌های بسیار زیاد در تهیه هدیه، ارایه می‌دهند تا بتوانیم هدیه‌های بسیاری برای دوست یا همسر خود تهیه کنیم.
ایشان می‌فرمایند: «ما أهدى المَرءُ المُسلمُ على أخيهِ هَدِيَّةً أفضَلَ مِن كَلِمَةِ حِكمَةٍ ؛ يَزيدُهُ اللّه ُ بها هُدى ، وَ يَرُدُّه عن رَدى[2]». ترجمه: بهترين هديه‌اى كه انسان مسلمان به برادر خود مى‌دهد، سخن حكيمانه‌اى است كه خداوند به سبب آن بر هدايت او بيفزايد و از هلاكت بازش دارد.
بر اساس آنچه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند؛ نیازی به هزینه‌های گزاف برای تهیه یک هدیه خوب وجود ندارد، بلکه هدیه می‌تواند یک سخن حکیمانه، یک شاخه گل، یک کتاب مفید، قرآن کریم، مجموعه‌ای از احادیث ائمه اطهار(علیهم السلام) باشد.
آداب هدیه دادن
قبل از بیان آداب هدیه دادن ضروری است تا به این نکته توجه کنیم که هیچ‌گاه قبل از تهیه هدیه بررسی نکنید که آیا آن شخص در گذشته برای شما هدیهای تهیه کرده است یا خیر و آیا در آینده نیز برای شما هدیهای خواهد داد یا خیر، بلکه هدیه دادن را بدون هیچ چشم‌داشتی و برای ایجاد و افزایش محبت انجام دهید.
به همین دلیل است که حضرت علی(علیه السلام)، فرموده است: «عُد مَن لا يَعودُكَ ، و أهدِ إلى مَن لا يُهدي إلَيكَ[3]». ترجمه: از كسى كه از تو عيادت نمى‌كند، عيادت كن و به كسى كه به تو هديه نمى‌دهد، هديه بده. بی‌تردید در تهیه هدیه باید مواردی را مدنظر قرار دهیم. زیرا گاهی اوقات هدیه علاوه بر آن که دوستی‌ها را استحکام نمی‌بخشد، بلکه ممکن است منجر به ایجاد شکافی عمیق میان دوستان شود.
همانطور که بیان شد، یک هدیه خوب و با ارزش هدیهای است که بدون هیچ چشم‌داشتی تهیه شود و طوری نباشد که هدیه گیرنده گمان کند، باید در آینده آن هدیه را جبران کند.
هدیه گرانقیمت به منزله میزان محبت شما نسبت به دیگری نیست و چه بسا ممکن است به شخص حس فقیر بودن را القا کند و گمان کند با خرید چنین هدیهای قصد به رخ کشیدن قدرت مالی خود را داشته‌اید، بنابراین در تهیه هدیه باید توجه بیشتری کنیم تا خدایی ناکرده چنین اتفاق ناگواری نیفتد.
هدیه را نوعی رفع تکلیف برای خود ندانیم، چرا که در چنین مواقعی به جای آن که به دنبال تهیه هدیهای مفید باشیم که به درد هدیه گیرنده بخورد، به تهیه جوراب، کمربند و امثال این هدایا کفایت می‌کنیم. تلاش کنیم تا از دادن پول به عنوان هدیه خودداری کنیم. ماهیت هدیه موجب خوشنودی و ایجاد حس خوب می‌شود که هدیه گیرنده با هر بار نگاه به آن هدیه به یاد هدیه دهنده می‌افتد و محبت میان آنها افزایش می‌یابد.
بنابراین تنها در صورتی که هیچ اطلاعی از نیاز‌ها و سلیقه طرف مقابل نداریم به او پول هدیه دهیم. قبل از تهیه هدیه، خوب فکر کنیم که چه هدیهای می‌تواند برای شخص مقابل ما مفید باشد. گاهی اوقات یک جمله محبت آمیز، دعوت او به صرف غذای مورد علاقه‌اش و یا تهیه وسیله‌ای که در روز‌های آتی قصد تهیه آن را دارد، می‌تواند بهترین هدیه به افراد باشد.
به طور کلی بر اساس گفتگوهایی که در گذشته با آن شخص داشته‌ایم، می‌توانیم به علایق او پی‌برده و هدیهای مفید برای وی تهیه کنیم تا به کارش آید.
امیرمؤمنان در اینباره می‌فرماید: «لَأن اُهدِي لأخِي المُسلِمِ هَدِيَّةً تَنفَعُهُ أحَبُّ إلَيَّ مِن أن أتَصَدَّقَ بمِثلِها[4]». ترجمه: اگر به برادر مسلمان خود هديه‌اى دهم كه به كارش آيد، خوشتر است نزد من از اينكه همانند آن هديه صدقه دهم.
به این افراد نباید هدیه داد
هدیه در ذات خود چیز خوبی است اما گاهی اوقات تهیه هدیه ممکن است موجب مفسده نیز گردد. مباحث و مسایل فراوانی در این مقوله وجود دارد اما روایاتی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و امیرمؤمنان(علیه السلام) وجود دارد که می‌تواند به شکل مفصلی به تشریح این موضوع بپردازد. از این رو به ذکر این دو روایت کفایت کرده و از خدمتتان مرخص می‌شوم
. پيامبر خدا(صلى الله عليه و آله) فرموده است: «هَدايا العُمّالِ حَرامٌ كُلُّها[5]». ترجمه: هدايايى كه به كارگزاران داده مى‌شود، همگى حرام است. و همچنین حضرت امام على(عليه السلام) فرموده است: «أيُّما والٍ احتَجَبَ عَن حَوائجِ النّاسِ احتَجَبَ اللّه ُ يومَ القِيامَةِ عن حَوائجِهِ ، و إن أخَذَ هَدِيَّةً كانَ غُلولاً ، و إن أخَذَ رِشوَةً فهُو مُشرِكٌ[6]». ترجمه: هر حكمرانى كه به مردم امكان و اجازه ندهد تا مشكلات و نيازهاى خود را به گوش او برسانند، در روز قيامت خداوند نگذارد نيازهايش را به گوش او برساند و اگر[حكمرانی] هديه‌اى بپذيرد آن خيانت باشد و اگر رشوه بگيرد مشرك است.
[1] . الكافي : ۵/۱۴۴/۱۴ [2] . بحار الأنوار : ۲/۲۵/۸۸ [3] . كتاب من لا يحضره الفقيه : ۳/۳۰۰/۴۰۷۶ [4] . الكافي : ۵/۱۴۴/۱۲ [5] . كنز العمّال : ۱۵۰۶۸ [6] . بحار الأنوار : ۷۵/۳۴۵/۴۲
