سوال ۱ :
می دانیم که خدای عادل ممکن است کسی را به خاطر گناه مجازات کند، اما زمینه‌ی گمراهی کسی را فراهم نمی‌کند. پس چطور است که قرآن در بسیاری از آیات، گمراهی انسان‌ها را به خدا نسبت داده است؟
پ.ن: مواردی از آیات مورد اشاره:
کهف ۱۷: « مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَ مَنْ يُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ وَلِيًّا مُرْشِدا ».
اعراف ۱۸۶: « مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَلا هادِيَ لَه ».
زمر ۳۶و۳۷: « مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ هادٍ - وَ مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ مُضِل ».
نحل ۹۳: « يُضِلُّ اللَّهُ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدي مَنْ يَشاءُ ».
پاسخ:
مقصود از هدایت و اضلال در این آیات، هدایت و اضلال ابتدایی نیست، بلکه مجازاتی است؛ زیرا همان‌طور که در برخی آیات آمده: « إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُورا». انسان ۳
همۀ انسان‌ها از هدایت ابتدایی بهره‌مند هستند و کسی که هدایت فطری خود را از دست نداده، و بر آن اساس زندگی می‌کند (یا همواره در طاعت است و یا اگر گناهی از وی سر زد توبه می‌کند و از راه گناه به صراط مستقیم بر می‌گردد) از هدایت پاداشی خداوند بهره‌مند می‌شود و آن‌کسی که طبق آیات، خداوند گمراهی‌اش را اراده کرده، همان کسی است که خودش با انتخاب و اراده‌ی خویش از هدایت ابتدائی الهی رویگردان شده، راه ضلالت را پیموده و پشیمان هم نمی‌شود.
بنابراین گمراهی انسان‌ها نتیجه هواپرستی، عناد، لجاجت، غفلت، گناه، نفاق، سرکشی ، پیمان شکنی، طعنه در آیین خدا و... است؛ و محروم شدن چنین اشخاصی از نعمت هدایت نه منافاتی با اختیارشان دارد و نه به معنای ظلمی از سوی خداوند در حق آنهاست. زیرا خداوند هیچ دخالت مستقیمی در اینکه چه کسی در کدامین راه صواب یا خطا قدم بگذارد نمی‌کند.
این خودِ شخص است که با حسنِ انتخاب یا سوءِ انتخاب خود، زمینه هدایت‌ها یا گمراهی های بعدی را برای خود فراهم می آورد.
