فصل پنجم: رابطه هرمنوتیک و تفسیر
مبحث سوم: هرمنوتيک در ايران
روش تفسير هرمنوتيک متون قدسی که نداى آن از غرب برخاسته شد، پيش از انتقال به زبان فارسى، نخست در آثار عربى توسط اساتيد زبان عرب مطرح گرديد و سپس به طور ناقص و نارسا به آثار فارسى انتقال يافت.
اما بررسى روش هرمنوتيک در تفسير قرآن صرفا بر اساس استنباطى است که مدعيان اعمال اين روش در تفسير قرآن بدان استناد جسته اند، حال اگر اين استنباط با آراى نظريه پردازان اصلى آن؛ مانند هايدگر و ... که در حوزه متون ادبى به چالش پرداخته اند موافق نباشد، بايد قصور در تفسير آن را از چشم کسانى ديد که تحقيق ناکرده اين روش را به کتب آسمانى به ويژه قرآن کريم کشانده و از روش هرمنوتيک شيوه نوينى براى تفسير قرآن ترسيم نموده اند.
برخى از اينان، مانند دکتر نصر حامد ابو زيد[1] در نوشته خود به نام «هرمنوطيقا» که در کتاب «اشکاليات القرائة و آليات[2] التأويل» به چاپ رسيده است، آسمانى بودن قرآن را با اعمال روش هرمنوتيک ناسازگار نشمرده و به رغم کلام بشرى نبودن قرآن بر تفسير هرمنوتيک آن تأکيد ورزيده است.
در سالهاى اخير برخى روشنفکران ايرانى ـ مانند محمد شبستری در کتاب «هرمنوتيک کتاب و سنّت» ـ کوشيده اند اصول و مبانى هرمنوتيک فلسفى را براى فهم دين و تفسير متون دينى به کار گيرند.[3]
دعاوى آنان عبارتاند از: 1. شريعت و متون دينى صامت اند؛ 2. پيش فرضهاى ذهنى مفسّر در تفسير متن دخيلاند؛ 3. به گوهر و حقيقت دين نمى توان راه يافت؛ 4. فهم، فرآيندى است متحوّل و نسبى؛ 5. معرفت دينى، عصرى است؛ 6. قرائت متعدّد از متون دينى ممکن است، بى آنکه معيارى براى بازشناختن فهم درست از نادرست در دسترس باشد.[4]
[1] - دكتر نصرحامد ابوزيد از اندیشمندان معاصر مصری از جمله کسانی است كه تفسير مدرن از دين ارائه مي‌دهد و مي‌كوشد دين را به نحوي فهم و تفسير كند كه با مؤلفه‌ها و خصيصه‌هاي مدرنيته و فرهنگ تجدد (مدرنيسم) تضادي نداشته باشد.
[2] - آلیات جمع آلیة است که به معنای فرآیند، مکانیزم و روش است.
[3] - به عقيده برخى از نويسندگان، متفكّران هرمنوتيك مسلمان، اصول روشن تفسير متون خود را از دانشمند زبانشناس سوئيسى به نام «فرديناند سوسير» (1857- 1931 م) گرفتهاند؛ مبانى و روشهاى تفسيرى(عميد زنجانى)، ص 275؛ منطق تفسير قرآن، ج2، ص: 370.
[4] - كتاب نقد، شماره 23، ص 89؛ فرهنگ واژهها، ص 593.
