پرسش:
آیا امام حسن(ع) هیچ راهی جز صلح با معاویه نداشت تا مسلمانان به ایشان خرده نگیرند؟
پاسخ:
«وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسّلْمِ فَاجْنَحْ لَها وَ تَوَکّلْ عَلَی اللّهِ إِنّهُ هُوَ السّمیعُ الْعَلیمُ». (انفال: 61) «و اگر تمایل به صلح نشان دهند، تو نیز از در صلح درآ، و بر خدا تکیه کن که او شنوا و داناست». آیه شریفه خطاب به پیامبر و مسلمانان می فرماید که اگر دشمنان برای صلح از خود تمایل نشان دادند، شما نیز تمایل نشان دهید، ولی با این حال هشدار می دهد که ممکن است در پیشنهاد صلح آنان خدعه و نیرنگی در کار باشد و صلح را مقدمه ای برای ضربه غافلگیرکننده قرار دهند یا هدفشان فراهم آوردن نیروی بیشتر برای جنگ باشد،(1) اما از این موضوع نیز نگرانی نداشته باشید و تنها بر خدا توکل کنید اگر آنان خیانت کردند، دروغ گفتند و قصد و نظرشان از صلح چیز دیگری بود، ما کید و مکر آنان را کفایت می کنیم و پشتیبان تو هستیم. چنان که معاویه قصدش از صلح، صلح واقعی نبود؛ چراکه به هیچ یک از مواد معاهده و صلح نامه عمل نکرد و حتی برخلاف آنها اقدام کرد و خداوند نیز به موجب ایه شریفه خواری و ذلت را نصیب او و جانشینانش کرد امام علی(ع): پس از ضربت خوردن توسط ابن ملجم، در سفارش به فرزند بزرگوار خود حسن(ع) می فرماید: «بدان که معاویه همچنان که با من مخالفت کرد با تو نیز مخالفت خواهد کرد. پس اگر با او از در صلح و آشتی درایی به جدّت تأسی جسته ای که با بنی ضمره و بنی اشجع... صلح کرد و اگر بخواهی با دشمنت بجنگی، هرگز آن صلاحیت و وفاداری که پیروان پدرت داشتند، پیروان تو نخواهند داشت».(2) معاویه می دانست صاحب اصلی حکومت، امام حسن(ع) است و برای به دست آوردن حکومت باید هرچند به ظاهر صاحب اصلی آن را قانع و متعهد سازد و بهترین راه آن صلح بود. با این کار، معاویه از نتایج نگران کننده جنگ که بارها بر آن تأکید داشت و نیز از پی آمدهای درگیری با فرزند رسول الله(ص) که جایگاه معنوی و اعتقادی مهمی میان مردم داشت، در امان می ماند تاریخ نیز نشان می دهد هدف معاویه، سلطه بود که با صلح، بهتر تحقق یافت. وی در خطبه اش در نخیله گفت: «من با شما جنگیدم که سلطه خود را بر شما ثابت کنم و این را خدا [با صلح] به من داد و شما ناراضی بودید».(3) افزون بر هدف اصلی، معاویه پنداشته بود کناره گیری امام حسن(ع) از حکومت به سود او، در افکار عمومی به معنای کناره گیری از خلافت شمرده می شود و او به عنوان خلیفه قانونی معرفی خواهد شد مؤید این اندیشه، بیعتی است که معاویه از مردم به عنوان خلافت خود می گرفت دستاوردهای دیگر این بود که در صورت رد شدن صلح از سوی امام و ادامه جنگ و شهادت امام، هیچ دستاویزی برای قیام های مخالفان نمی ماند. روشن است که با پذیرش مصلحتی صلح از سوی امام حسن(ع) و به بیان دیگر پذیرش «ترک مخاصمه»، دستاورد رفع مسئولیت در صورت قتل امام، از بین می رفت.(4) امام علی(ع): من صلح را، مادام که مایه وهن اسلام نباشد، کارسازتر از جنگ یافته ام.(5)
پاورقی: 1. ایت الله مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، قم، دارالکتب الاسلامیه، 1373، ج 7، ص 230. 2. میزان الحکمه، ج7، ح 15015، ص 3083. 3.ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 4، ص 16. 4. بحارالانوار، ج 10، صص 44 و 138؛ شیخ طوسی، امالی، ص 561. 5 . میران الحکمه ج7، ح 15013، ص 3083 معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1.سایت حوزه: http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/4180/6788/81187 2.سایت امام خامنه ای: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=35242 3.سایت آیت الله مکارم: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=35242 4.سایت تابناک: http://www.tabnak.ir/fa/news/296868 5.سایت باشکاه خبرنگاران: http://www.yjc.ir/fa/news/5104052 6.سایت آیت الله شاهرودی: http://www.shahroudi.com/Portal.aspx?pid=71253&CaseID=84602 7.سایت راسخون: http://rasekhoon.net/article/show/117596
