هر مذهب،دارای اصولی است که به واسطه آن اصول،از دیگر مذاهب تمایز پیدا می کند ودارای مسائلی است ،که با اختلاف در آن مسائل انشعابات در مذهب به وجود می آید.انشعاب در همه ادیان همچون کلیمی،مسیحی،مجوسی واسلام ودرهمه مذاهب همچون شیعه وجود داشته وخواهد داشت.[1]مذهب شیعه درزمان سه پیشوای اول از پیشوایان اهل بیت (حضرت امیرالمؤ منین على و حسن بن على و حسین بن على علیهم السّلام) هیچگونه انشعابى نپذیرفت ولى پس از شهادت امام سوم،اكثریت شیعه به امامت حضرت على بن الحسین امام سجاد قائل شدند و اقلیتى معروف به كیسانیه پسر سوم على علیه السّلام محمد بن حنفیه را امام دانستند و معتقد شدند كه محمد بن حنفیه پیشواى چهارم و همان مهدى موعود است كه در كوه رضوى غایب شده و روزى ظاهر خواهد شد.[2] پس از شهادت امام سجاد علیه السّلام اكثریت شیعه به امامت فرزندش امام محمد باقر علیه السّلام معتقد شدند و اقلیتى به زید شهید كه پسر دیگر امام سجاد بود گرویدند و به زیدیه موسوم شدند.نوبختی درکتاب فرق الشیعه از نوزده فرقه زیدی نام می برد.[3] پس از رحلت امام محمد باقر علیه السّلام شیعیان،جعفر صادق علیه السّلام رابه عنوان امام ششم پذیرفتندو پس از شهادت آن حضرت،اكثریت به امام موسى كاظم علیه السّلام ایمان آوردند.اما جمعى به امامت اسماعیل،فرزند بزرگترامام ششم كه در حال حیات پدر بزرگوار خود در گذشته بود قائل و از اكثریت شیعه جدا شده به نام اسماعیلیه معروف شدند.و بعضى پسر دیگر آن حضرت،عبداللّه افطح را به عنوان امام پذیرفتند وبه فطحیه معروف شدند.و بعضى فرزند دیگرش محمد را پیشوا گرفتندوبه السمیطیه معروف گشتند.[4] وعده ای مرگ امام صادق راانکار کرده ووی رامهدی موعود دانستند که درتاریخ به «ناووسیه »ملقب شدند.[5]
اکثریت شیعه که معتقدبه امامت امام موسی کاظم علیه السلام بودند پس از شهادت آن حضرت امام رضا علیه السّلام را امام هشتم دانستند و برخى در امام هفتم توقف كردند كه به واقفیه معروف شدند.[6]پس از امام هشتم تا امام دوازدهم انشعاب قابل توجهى به وجود نیامد و اگر وقایعى نیز در شكل انشعاب پیش آمده بیش از چند روزبه طول نینجامیده و خود به خود منحل شده است مانند اینكه جعفر فرزند امام دهم،پس از رحلت برادر خود،امام یازدهم ادعای امامت كرد و گروهى به وى گرویدند،ولى پس از چند روز متفرق شدند وجعفر نیز دعوى خود را تعقیب نكرد .همچنین اختلافات دیگرى در میان رجال شیعه در مسائل علمى كلامى و فقهى وجود دارد ،كه آنها را انشعاب مذهبى نباید شمرد.[7] فرقه های منشعب شده از اکثریت شیعه «امامیه» درمدت کوتاهی منقرض شده از بین رفتند،وتنها دوفرقه زیدیه واسماعیله باقی وپایدارمانده اند، که هم اکنون نیز پیروانی دارند ودر مناطق مختلفی همچون یمن،هند،پاکستان،افغانستان،لبنان،ایران وجاهای دیگر زندگی می کنند.[8]
نویسنده: مجتبی محیطی
[1] )محمدحسین،طباطبائی،شیعه دراسلام،ص64
[2] ) سعدابن عبدالله،المقالات والفرق،ص 27،35 انتشارات علمی وفرهنگی؛ محمد حسین،طباطبائی،شیعه دراسلام،ص64
[3] ) نوبختی،فرق الشیعه،ترجمه مشکور،ص82،91،92
[4] ) سعدابن عبدالله،المقالات والفرق،ص86،87
[5] ) نوبختی،فرق الشیعه،ترجمه مشکور،ص61؛ تاریخ وعقاید مذاهب شیعه (ترجمه المقالات والفرق،سعدبن عبدالله)،فضایی یوسف،ص 152-153
[6] ) سعدابن عبدالله،المقالات والفرق،ص89-93
[7] ) محمدحسین،طباطبائی،شیعه دراسلام،ص65
[8] ) همان،ص66
