خداوند در قرآن کریم سفارش‌های متعددی نسبت به عفو و گذشت از خطاهای دیگران کرده است.
یکی از این سفارش‌ها، فرمایشاتی است که با واژه‌ی "صفح" ایرادشده است.
این واژه در بعضی آیات به‌تنهایی و در بعض دیگر در کنار واژه "عفو" به‌کاربرده شده است.
چنانچه می‌خوانیم:
فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اصْفَحْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنین1
فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا حَتَّى یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ إِنَّ اللَّهَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدیر2
فَاصْفَحْ عَنْهُمْ وَ قُلْ سَلامٌ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ3
فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمیلَ4
اصطلاح "صفح" تقریباً معادل معنای عفو و گذشت است. ولی تفاوتی بین معنای آن دو است و آن اینکه:
صفح بالاتر از عفو است. زیرا علاوه بر عفو و گذشت، خصوصیت دیگری نیز دارد و آن ترک سرزنش و مجازات است. برخلاف عفو که در آن انسان از تقصیر دیگری می‌گذرد، ولی از سرزنش یا مجازات او نمی‌گذرد.
چنانکه گفته‌اند:
الصَّفْحُ: ترکُ التّثریب، و هو أبلغ من العفو، و قد یعفو الإنسان و لا یَصْفَحُ.5
العفو ترک عقوبة المذنب، و الصفح ترک تثریبه.6
بعضی در بیان علت کنار هم آمدن عفو و صفح در کنار هم گفته‌اند:
به این خاطر سفارش به صفح بعد از توصیه به عفو آمده است که خداوند خواسته است انسان از حسن به انجام احسن ترقی کرده و کسب فضیلت بیشتر نماید.
"فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا" ترقیاً فی الامر بمکارم الأخلاق من الحسن الی الأحسن، و من الفضل الی الأفضل.7
نمونه کامل این عفو و صفح را می‌توان در رفتار حضرت یوسف علیه‌السلام با برادران خود مشاهده کرد.
آن حضرت در شرایطی که به قدرت رسیده و عزیز مصر شده بود، ولی تمام آزار و اذیت‌هایی که از برادران خود کشیده بود را نادیده گرفت و آن‌ها را بخشید.
قَالَ لَا تَثرْیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکُمْ وَ هُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِین8
[یوسف] گفت: «امروز بر شما سرزنشى نیست. خدا شما را مىآمرزد و او مهربان‌ترین مهربانان است.»
پاورقی:
1. سوره مائده، آیه 13
2. سوره بقره، آیه 109
3. سوره زخرف، آیه 89
4. سوره حجر، آیه 85
5. مفردات راغب، ماده صفح
6. أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ج1، ص100
7. معجم الفروق اللغویه 1457
8. سوره یوسف، آیه 92
