عوامل پایداری انقلاب اسلامی ایران در مقایسه با سایر جنبش‌های معاصر
إِنَّ الَّذينَ قالوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ استَقاموا تَتَنَزَّلُ عَلَيهِمُ المَلائِكَةُ أَلّا تَخافوا وَلا تَحزَنوا وَأَبشِروا بِالجَنَّةِ الَّتي كُنتُم توعَدونَ (فصلت/30)
قرن بیستم شاهد ظهور جنبش‌ها و انقلاب‌های مختلفی چه در جهان اسلام و چه در خارج از جهان اسلام بوده است. اما یکی از پایدارترین انقلاب‌های شکل‌گرفته، انقلاب اسلامی در ایران است. به‌ویژه هیچ جنبش اسلامی پیروز و موفقی را در جهان اسلام نداریم که مثل انقلاب اسلامی در ایران بتواند فراتر از چله نخست حیات خود، با کامیابی و موفقیت وارد چله دوم خود شده باشد. نیم‌نگاهی به حرکت‌هایی در غرب آسیا، شبه‌قاره هند، جنوب شرق آسیا و شمال آفریقا شاهد روشنی بر این ادعا می‌باشد. اما انقلاب اسلامی به دلیل خصوصیت‌های خاص خود توانسته است به‌رغم همه چالش‌ها و مشکلات و خصومت‌هاودشمنی‌ها در برابر آن همچنان پایدار و ثابت‌قدم باشد. در این ایام برکات و دست آوردهای بسیار ارزشمندی نیز در عرصه‌های مختلف مردم‌سالاری دینی، اجتماعی، علمی و فناوری داشته است. در این یادداشت به مناسبت سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران برخی از عوامل اصلی پایداری انقلاب اسلامی در مقایسه با سایر جنبش‌های معاصر تبیین شده است. مهم‌ترین این عوامل عبارت‌اند از: مبنای اسلامی، اندیشه عقلانی، وجود رهبر جامع‌الشرایط غیر حزبی، همراهی همه مردم، نقش‌آفرینی نخبگان و جامعیت قانون و مسدود نمودن مجاری نفوذ دشمن است.
1ـ مبنای اسلامی
یکی از ویژگی‌های بارز انقلاب ایران در مقایسه با سایر انقلاب‌های جهان، داشتن مبنای اصیل اسلامی است. «انقلاب اکتبر روسیه که در سال ۱۹۱۷ پیدا شد، به خاطر قطع شدن نان در شهرهای اصلی آن روز ـ مثلاً مسکو ـ بود. اگر مردم آن روز نان داشتند ـ همین نان معمولی ـ آن انقلاب پیش نمی‌آمد. انقلاب ما این‌گونه نبود، انقلاب ما بر اساس یک ایمان بود.» (بیانات رهبری در خطبه‌های نمازجمعه 14/۰۳/1378) انقلاب اسلامی ایران با طرح شعار‌های اصیل و فطری انسانی ـ اسلامی مانند: عدالت، آزادی و عقلانیت، پیامش را به جهان اعلام کرد که این انقلاب، اسلامی، جهانی و همیشگی است. چون آن شعار‌ها اولاً ریشه اسلامی دارد و مطالبه همه ملت‌های آزاده جهان هست و ثانیاً آن شعار‌ها همیشگی هستند و تاریخ‌مصرفی برای آن‌ها تعیین نشده است. عقلانیت هم یکی از آن شعار‌هاست که انقلاب اسلامی از زمان پیروزی تا زمان حال، پایبند به این مسئله است.
2ـ اندیشه عقلانی
انقلاب اسلامی ایران همیشه با اندیشه عقلانی مبتنی بر اسلام همراه بوده است. طرح مسائلی مانند: مردم‌سالاری، عدم جدایی دین از سیاست، اندیشه مقاومت و تدوین قانون اساسی و... بر خواسته از اندیشه‌ی عقلانی این انقلاب است. انقلاب اسلامی از طریق اندیشه عقلانی و تقریر جدید از اندیشه اسلامی توانست اثبات کند که جنبش‌هایی مانند داعش و امثال آن که ادعای اسلامی بودن دارند، دارای اندیشه عقلانی نیستند. «انقلاب عظیم اسلامى ما ناشى از یک عقلانیت بود. این طور نبود که مردم همین طور بى حساب و کتاب به خیابان بیایند و بتوانند یک رژیمِ آن چنانى را ساقط کنند؛ محاسبات عقلانى و کار عقلانى و کار فکرى شده بود.» (بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیأت دولت، 08/06/1384) «این نگاه ضد غربى و ضدآمریکایی در انقلاب اسلامى، متکى است به یک تجربه‌ى درست، به یک نگاه عقلانى درست، به یک محاسبه‌ى صحیح.» (بیانات رهبری در دیدار دانشجویان، 01/05/1393)
3ـ وجود رهبر جامع‌الشرایط غیر حزبی
یکی دیگر از عوامل منحصربه‌فرد پایداری انقلاب اسلامی ایران در جهان، داشتن رهبری مدیر، مدبر، آگاه، زمان‌شناس، مردمی، فقیه، دانشمند، دلسوز امت و غیر حزبی است. در زمان نبی مکرم اسلام، رهبری دینی و سیاسی بر عهده خودشان بود و به خاطر اهمیت مسئله، پس از ایشان ائمه معصومین: به‌عنوان عهده‌دار این مسئولیت انتخاب شدند و هنگامی‌که معصوم7 در پشت پرده غیبت به سر ببرد، لازم است بنابرآنچه حضرت حجت(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) فرموده‌اند، ولی‌فقیه به‌عنوان شایسته‌ترین فرد عهده‌دار این منصب باشند.[1]
انقلاب اسلامی ایران رهبرانی آگاه، مدیر و مدبر و غیر متکی به احزاب داشته و دارند که با رهبری داهیانه این انقلاب را به‌عنوان یک انقلاب اسلامی موفق و اسلام را به‌عنوان یک برنامه جامع برای زندگی انسان‌ها و جوامع مختلف، به دنیا معرفی کردند. امام خمینی; و پس از ایشان، شاگرد مبرّزشان، مقام معظم رهبری(مد‌ظله‌العالی) به‌عنوان ولی‌فقیه آگاه، مدیر و مدبر توانستند انقلاب اسلامی ایران را به قله موفقیت برسانند به‌طوری‌که در میان جنبش‌های اسلامی معاصر در دنیا به‌عنوان موفق‌ترین جنبش مطرح شود. «امام مثل خورشیدی در آسمانِ امیدهای ملت ایران ظاهر شد. در موضع یک مرد فداکار و یک آتشفشان؛ کسی که همه احساسات لازم برای یک مرد جهانی، یک مرد میهنی، یک مرد اسلامی در او جمع است... نهضت امام متّکی به تشکیلات حزبی نبود... او با متن مردم و توده مردم حرف می‌زد و آن‌ها را هدایت می‌کرد و توانست در طول چهارده، پانزده سال، از راه دور این مایه فکر اسلامی و نهضت اسلامی را اولاً در ذهن‌ها عمیق کند، ثانیاً در سطح جامعه توسعه دهد؛ دل‌های جوانان و ذهن‌ها و ایمان‌ها را به آن متوجّه کند، تا زمینه برای آن انقلاب عظیم آماده شود.» (بیانات در خطبه‌های نمازجمعه 14/03/78)
4ـ نقش‌آفرینی مردم در انقلاب و پس از انقلاب
یکی دیگر از عوامل موفقیت و پایداری انقلاب اسلامی ایران در بین سایر جنبش‌های معاصر، مردمی بودن آن است. در انقلاب اسلامی قشر یا اقشار خاصی به دنبال تحول نبودند، بلکه همه آحاد مردم ایران به دنبال انقلاب بودند. رهبر معظم در خصوص مشارکت مردم در انقلاب اسلامی را یک نکته استثنایی معرفی کرده و می‌فرمایند: «همه‌ی انقلاب‌هایی که تا آن روز در اطراف‌واکناف دنیا اتفاق افتاده بود، ازجمله انقلاب‌های چپ و مارکسیستی آمریکای لاتین و افریقا و آسیا و جاهای دیگر، از نوع و شکل دیگری بود. تفاوت انقلاب ما با انقلاب‌های دیگر این بود که به‌وسیله‌ی یک گروه ویژه‌ی پارتیزانی به پیروزی نرسید.» (بیانات در خطبه‌های نماز جمعه 14/۱۱/1373)
در خصوص مشارکت مردمی انقلاب، نکته مهم دیگری که در سایر انقلاب‌ها دیده نمی‌شود، همراهی مردم با انقلاب اسلامی و آرمان‌هایش است اما «نکته‌ی اساسی در انقلاب ما این بود که نقش مردم با پیروزی انقلاب تمام نشد.» (بیانات در اجتماع بزرگ مردم کرمانشاه 20/۰۷/1390) البته همراهی مردم چه در انجام انقلاب و چه در پایبندی آنان به آرمان‌های انقلاب اسلامی به اندیشه و نوع اداره رهبران انقلاب اسلامی بستگی دارد. رهبران انقلاب اسلامی ایران، اعتقادی راسخ و صادقانه به نقش مردم در اداره جامعه دارند. ایجاد جایگاهی بالا برای مردم حاکی از اعتقاد رهبران این انقلاب به نقش مردم است. در این صورت مردم نیز به رهبران انقلاب باوفا بوده و آنان را دررسیدن به اهداف و آرمان‌های انقلاب همراهی می‌کنند همان‌طوری که پس از چهل سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، این مسئله را در همه مسائل جاری ایران اسلامی شاهد هستیم.
5ـ نقش‌آفرینی نخبگان
نخبگان از سرمایه‌های عظیم یک جامعه محسوب می‌شوند که در پایداری یا عدم پایداری انقلاب‌ها نقش بسزایی دارند. ازجمله عوامل پایداری انقلاب اسلامی ایران، تعامل آن با نخبگان سیاسی، اجتماعی، علمی، فرهنگی و مذهبی است به‌طوری‌که رهبری فرمودند: «جوان نخبه به ایران تعلق دارد و پاره‌ی تن کشور است.» (بیانات در دیدار دو هزار نفر از نخبگان جوان و استعدادهای برتر علمی، 17/07/1398) نخبگان ایران توانستند در چله اول انقلاب با جهت‌دهی به تحقیقات و دوری از تعصبات سیاسی و قومیتی، نظریه‌پردازی کرده و عمل‌گرایی خود را در پایداری این انقلاب به‌کارگیرند، به‌طوری‌که نتیجه آن فعالیت‌های ارزنده، ازجمله برکات انقلاب اسلامی یاد می‌شود: «انقلاب اسلامی موتور پیشران کشور در عرصه‌ی علم و فنّاوری و ایجاد زیرساخت‌های حیاتی و اقتصادی و عمرانی شد که تا اکنون ثمرات بالنده‌ی آن روزبه‌روز فراگیرتر می‌شود...ایرانِ پیش از انقلاب، در تولید علم و فنّاوری صفر بود، در صنعت به‌جز مونتاژ و در علم به‌جز ترجمه هنری نداشت.» (متن بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی)
6ـ جامعیت قانون
یکی دیگر از عوامل پایداری انقلاب اسلامی ایران داشتن برنامه‌ای جامع بر اساس متون اصیل اسلامی است. انقلاب اسلامی ایران در زمان آغاز مدیریت، قانونی جامع بر مبنای احکام الهی وضع نموده و به سمت تحقق آن حرکت کرد. با توجه به نگاه کلان امامیم انقلاب و مردم ایران، علاوه از تحقق قانون، پیشرفت‌های جامعی نیز حاصل شد. در مقایسه با سایر انقلاب‌ها مشاهده می‌شود که برخی از آن‌ها به دلیل مسائل اقتصادی، برخی به دلیل مسائل اعتقادی و برخی هم به دلیل مسائل سیاسی و اجتماعی بوده است، اما انقلاب اسلامی ایران تنها انقلابی است که به دلیل ایجاد تحول اساسی در همه موارد تحقق یافت و چهل سال گذشته به پیشرفت‌های خوبی دست‌یافته است.
«انقلاب اسلامی با همه‌ی انقلاب‌های دیگر متفاوت است؛ نه یک انقلاب صرفاً معنوی و فرهنگی است، نه یک انقلاب صرفاً اقتصادی است، نه یک انقلاب صرفاً سیاسی است؛ یک انقلاب همه‌جانبه است. مثل خودِ اسلام است. همان‌طوری که اسلام ابعاد معنوی و اخلاقی دارد، ابعاد الهی دارد، درعین‌حال ناظر به زندگی مردم است؛ بعد اقتصادی، بعد سیاسی، بعد اجتماعی در اسلام وجود دارد؛ انقلاب اسلامی هم دارای ابعاد مختلف بود و راز ماندگاری انقلاب اسلامی و روزبه‌روز زنده‌تر شدن این انقلاب در سطح منطقه و جهان، همین ابعاد گوناگون آن است که با نیازهای بشر متوازن و همراه است.» (بیانات در مراسم نوزدهمین سالگرد رحلت امام خمینی(ره) 14/03/1387)
7ـ مسدود نمودن مجاری نفوذ دشمنان
وقوع انقلاب اسلامی باعث ضربه دیدن بسیاری از کشورهایی شد که منافع اقتصادی یا سیاسی از ایران داشته و یا ضد دین و اسلام بودند. به همین دلیل حجم صف دشمنان ایران اسلامی زیاد بود و آنان بر طبق روش همیشگی خود درصدد نفوذ به مبانی انقلاب و فروپاشی آن بودند. انقلاب اسلامی ایران برخلاف انقلاب‌های دیگر تا جایی که می‌توانست راه نفوذ دشمنان را مسدود نمود که یکی از نمونه‌های بارز آن تسخیر لانه‌ی جاسوسی بود. این مسئله نیز یکی دیگر از عوامل پایداری این انقلاب در مقایسه با سایرین است. «مقایسه‌ی بین انقلاب اسلامی و این جنجال‌ها و شورش‌ها و قیام‌ها و انقلاب‌هایی که در کشورهای عربی اتفاق افتاد، مقایسه‌ی عبرت‌آموزی است. آن‌هایی هم که موفق شدند - مثلاً فرض کنید مثل بعضی از کشورهای شمال آفریقا که در مبارزه‌ی با فرانسه و مانند این‌ها توانستند استقلال به دست بیاورند - بعد از اندک مدتی در فرهنگ همان گروه استعمارگر هضم شدند.» (بیانات در دیدار اعضای شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، 06/10/1396)
[1]و اما الحوادث الواقعه فارجعوا فیها الی رواه حدیثنا فانهم حجتی علیکم و انا حجه الله علیهم - و اما در رخدادهایی که پیش می آید به راویان حدیث ما مراجعه کنید ؛ زیرا آنان حجت من بر شمایند و من حجت خدا بر آنان هستد. (وسائل الشیعه، ج۱۸، ص ۱۰۱)
