مقدمه
قرآن در آیات متعدّدی به دفاع از حقوق فرزندان برخاسته و والدین را از فرزند کشی به خاطر فقر و مانند این‌ها را نهی می‌کند؛ چرا که آنکه دندان دهد، همان کس هم نان دهد؛ آری به درستی که روزیرسان واقعی همان پروردگار متعال است و ما ابزاری بیش نیستیم. دو آیه به طور مشخص در این باره وارد شده است:
﴿قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَیكُمْ أَلاَّ تُشْرِكُوا بِهِ شَیئاً وَبِالْوالِدَینِ إِحْساناً وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَإِیاهُمْ وَلا تَقْرَبُوا الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَما بَطَنَ وَلا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ.[1]
بگو بیایید تا برایتان بخوانم آنچه را كه پروردگارتان بر شما حرام كرده؛ اینكه چیزى را با او شریک مكنید و با پدر و مادر به نیكى رفتار كنید و فرزندان خویش را از بیم فقر مكشید كه ما شما و ایشان را روزى مىدهیم و به كارهاى زشت آنچه عیان است و آنچه نهان است نزدیک نشوید و نفسى را كه خدا كشتن آن را حرام كرده جز به حق نكشید؛ این‌ها است كه خدا شما را بدان سفارش كرده است شاید تعقّل كنید﴾.
در این آیه، اینکه خودِ افراد جلوتر از فرزندانشان یاد شده است، هشداری است برای اینکه اگر گرفتار فقر هستید، مبادا فرزندان را از ترس فقرِ موجود بکشید؛ چرا که خدا شما و آن‌ها را روزی می‌دهد
و در سورۀ دیگری می‌فرماید که مبادا فرزندان را از بیم تنگدستی بکشید؛ چرا که خدا هم ما و هم آن‌ها را روزی می‌دهد و علاوه بر آن، قتل گناه بسیار بزرگ و نابخشودنی است:
﴿وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ خَشْیةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِیاكُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ كانَ خِطْأً كَبِیراً.[2]
فرزندانتان را از ترس تنگدستى به قتل نرسانید، ما، آن‌ها و شما را روزى مىدهیم، به طور مسلّم قتل آنان گناه بزرگى است﴾.
این آیه بیانگر این است که در جایی که فعلاً فقری وجود ندارد ولی ترس از این وجود دارد که در آینده خانوادهای دچار فقر شود، این مجوّزی برای کشتن فرزندان نمیباشد؛ همچنان که متأسفانه در دوران جاهلیت اینچنین اتفاقات ناگواری میافتاد، قرآن روزیدادن به فرزندان را پیش از روزیدادن به خودشان ذکر می‌کند. این یک نوع دفاع از حقِّ حیات برای فرزندانی است که پدر و مادر از روی نادانی یا ترس از فقر و تنگدستی بخواهند آن‌ها را از نعمت حیات محروم کنند.
در برخی دیگر از آیات، به مسئلۀ دخترکُشی و زنده به گور کردن آن ها توسط اعراب جاهلی و داوری غلط آن‌ها نسبت به دختردار شدن اشاره شده و این مسئله از نظر قرآن محکوم شده است؛ به این ترتیب که قرآن حقِّ حیات فرزندان و جایگاه آنان را در خانواده صیانت می‌کند؛
﴿یَتَوَارَىٰ مِنَ الْقَوْمِ مِن سُوءِ مَا بُشِّرَ بِهِ أَیُمْسِكُهُ عَلَىٰ هُونٍ أَمْ یَدُسُّهُ فِی التُّرَابِ أَلَا سَاءَ مَا یَحْكُمُونَ.[3]
به سبب مژدۀ بدى كه به او داده اند، از قوم و قبیله اش [در جایى كه او را نبینند] پنهان مى شود [و نسبت به این پیش‌آمد در اندیشهاى سخت فرو مىرود كه] آیا آن دختر را با خوارى نگه دارد یا به زور، زنده به گورش كند؟! آگاه باشید! [نسبت به دختران] بد داورى مىكنند﴾.
بر اساس آیۀ دیگری، هیچ‌یک از والدین حقِّ ضرر رساندن به فرزندان را ندارند؛ به گونه ای که قرآن از بدو تولد برای فرزندان حقوقی را قائل شده است که والدین مکلف به انجام آن‌ها هستند تا کودکی که تازه به دنیا آمده است، بقاء جانش تأمین شود:
﴿وَالْوالِداتُ یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَینِ كامِلَینِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ یتِمَّ الرَّضاعَةَ وَعَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لا تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَها لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها وَلا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ وَعَلَى الْوارِثِ مِثْلُ ذلِكَ فَإِنْ أَرادا فِصالاً عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَتَشاوُرٍ فَلا جُناحَ عَلَیهِما وَإِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلادَكُمْ فَلا جُناحَ عَلَیكُمْ إِذا سَلَّمْتُمْ ما آتَیتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ.[4]
و مادران [باید] فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند؛ [این حكم] براى كسى است كه بخواهد دوران شیرخوارگى را تكمیل كند و خوراک و پوشاک آنان [مادران]، به طور شایسته، بر عهدۀ پدر است. هیچ كس جز به اندازۀ وُسعش مكلّف نمى‌شود. هیچ مادرى نباید به سبب فرزندش زیان ببیند و هیچ پدرى [نیز] نباید به خاطر فرزندش [ضرر ببیند] و مانند همین [احكام] بر عهدۀ وارث [نیز] هست؛ پس اگر [پدر و مادر] بخواهند با رضایت یكدیگر، كودک را [زودتر] از شیر بازگیرند، گناهى بر آن دو نیست و اگر خواستید براى فرزندان خود دایه بگیرید بر شما گناهى نیست، به شرط آن كه چیزى را كه پرداخت آن را به عهده گرفته‌اید به طور شایسته بپردازید و از خدا پروا كنید و بدانید كه خداوند به آنچه انجام مى‌دهید بینا است﴾.
این برداشت از آیه در صورتی است که مراد از «لا تُضارُّ» را به معنای «لا تَضُرُّ» بدانیم که در با این حساب، این آیه این مسئله را گوشزد می‌کند که بر والدین واجب است که حقوقِ فرزند را از همان شیرخوارگی رعایت کنند و مبادا مبتلا به کودک‌آزاری و احیاناً زنده به گور کردن آنان شوند. در واقع آیه در صَددِ این است که به نوعی به پدر و مادر تذکّر و هشدار دهد که مبادا در اختلافات و طلاق و مانند این‌ها از حق طبیعی فرزند غافل شوند و موجب آسیب رساندن به او شوند.
کلیدواژهها: قرآن، خانواده، فرزندان، حقوق، قتل.
---------------------------------------
پینوشتها:
. انعام/ 151.
2. اسراء/ 31.
3. نحل/ 59.
4. بقره/ 233.
