شیعه بعد از رحلت رسول الله یک گروه یکپارچه و منظم بود که با رهبری حضرت علی علیه السلام به حیات خود ادامه می داد. بعد از رحلت رسول الله برای حضرت علی و یاران ایشان به اتفاقاتِ گوناگونی رخ داد. ولی با همۀ این مشکلات و سختیها آنان به صورت یکپارچه تحت یک لواء حضور داشتند. شیعه تا زمان وقوع حادثه کربلا هم این گونه به امور خود می پرداخت ولی وقتی حادثه کربلا رخ داد، چند گروه مطابق حوادث و رخدادها از جمع شیعیان فاصله گرفتند. از جملۀ آنها گروه کیسانیّه به امامت محمّد حنفی بود و سپس فرقه های دیگر که در پی برخی از حوادث بروز کردند همچون زیدیّه، مغیریّه، محمدیّه، اسماعیلیّه و واقفیّه.
از میان این فرقه‌ها مطابق نوشتۀ کارشناسان فِرق شیعه، تنها سه فرقۀ امامیّه زیدیّه و اسماعیلیّه باقی مانده است. از این رو توضیحاتی مختصر پیرامون دو فرقه زیدیّه و اسماعیلیّه و تفاوت آن با امامیّه را می دهیم.
در مورد این سه گروه باید عرض کنیم که، نکتۀ اشتراک این سه گروه این است که همگی معتقدند پیامبر وصایت و خلافت را برای امام علی علیه السّلام قرار داده است و تمسّک به قرآن و عترت را مورد تأکید قرار داده. و فرق اساسی در این است که زیدیّه امامت و خلافت را فقط برای امام علی و امام حسن و امام حسین علیهم السّلام می دانند و نه امام دیگر و به عقیدۀ آنان امام بعدی کسی است که با شمشیر قیام کند و مردم را به امامت خویش دعوت نماید. ولی امامیّه امامت را مختص دوازده نفر که جانشینان رسول الله هستند و با نصّ ایشان انتخاب شده اند می دانند که اوّلین آنها علی و آخرین آن مهدی عجّل الله تعالی فرجه الشّریف است. شیعۀ اسماعیلیّه نزدیک به امامیّه هستند و آنها امامت را تا امام صادق علیه السلام قبول دارند و پس از او به امامت فرزندش اسماعیل معتقدند و استمرار آن را در فرزندان او می دانند.
