عوامل بازدارنده از آسیب پذیری اخلاقی
توبه عامل بازدارنده از گناه (بخش سوم)
طبقه بندی توبه کنندگان:
طبقه اول:
گناهکاری است که اقدام به توبه می نماید و تا آخر عمر خویش در آن استمرار و مقاومت می ورزد و اشتباهات گذشته را جبران نموده ، نیت بازگشت به گناهان گذشته را نمی نماید، مگر لغزشهای کوچکی که به طور عادت، بشر را از رهائی نیست این توبه "توبه نصوح" است.
توبه نصوح توبه ای است که دارای چهار شرط باشد:
1)پشیمانی قلبی 2) استغفار زبانی 3) ترک گناه 4) تصمیم بر ترک آن در آینده
بعضی دیگر گفته اند « توبه نصوح» آن است که واجد 3 شرط باشد:
1)ترس از اینکه پذیرفته نشود. 2)امید به اینکه پذیرفته شود. 3) ادامه اطاعت خدا
یا اینکه « توبه نصوح»آن است که مظالم را به صاحبانش بازگرداند ، و از مظلومین حلیت بطلبد و بر اطاعت خدا اصرار ورزد.[1]
در حدیثی از پیامبر گرامی اسلام صل الله علیه وآله می خوانیم هنگامی که معاذبن جبل از توبۀ نصوح سؤال کرد ، پاسخ فرمود:آن است که شخص توبه کننده به هیج وقت بازگشت به گناه نکند آنچنان که شیر به پستان هرگز باز نمی گردد.[2] این تعبیر لطیف بیانگر واقعیت است که توبه نصوح چنان انقلابی در انسان ایجاد می کند که راه بازگشت به گذشته را به کلی بر ائ می بندد.
همان گونه که بازگشت شیر به پستان غیر ممکن است.
امام هادی علیه السلام درباره توبه نصوح فرمودند:
« توبه نصوح این است که باطن همچون ظاهر و بهتر از آن شود.»[3]
طبقه دوم:
خداوند سبحان می فرماید:
«الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبَائِرَ الإثْمِ وَالْفَوَاحِشَ إِلا اللَّمَمَ».[4]
آنانکه از گناهان بزرگ و اعمال زشت دوری گزینند مگر آنکه لَمَمی (لغزش کوچک) ازآنها سرزند.
توبه کننده ای که راه استقامت را در انجام طاعات و عبادات و ترک گناهان کبیره می پیماید و لی از گناهانی که احیاناً در زندگی سهواً دچار آن می گردند ، مصون و جدا نیست بدون اینکه از قبل ، عدم برگشت به آن گناه ، اراده و عزم خویش را تجدید می نماید. این مقام منزلتی عالی است اگر چه مرتبه آن از طبقه اول توبه کنندگان پایین تر است وضعیت غالب توبه کنندگان ، این چنین است، زیرا که شرارت و نافرمانی با طینت آدمی آنگونه در هم آمیخته که کمتر می شود انسان با طور کامل از آن فارغ و آزاد گردد.
طبقه سوم:
خداوند سبحان می فرماید:
«وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلا صَالِحًا وَآخَرَ سَیِّئًا».[5]
«و بعضی دیگر به گناهان خویش اعتراف کردند که کار نیک و بد را با یکدیگر آمیختند.»
انکه توبه می کند و در توبه خود استقامت می ورزد ، سپس شهوت بر او غلبه می نماید ، و از آنجا که در مهار کردن هوی وهوس و شهوت خویش ناتوان است، مرتکب آن گناه می شود.ولی او با تمام اینها، در انجام طاعات مواظبت دارد و قسمتی از گناهان را با وجود قدرت و میل زیاد ترک می نماید و اگر یک بار یا دو بار شهوت بر او غلبه کند، پشیمان شده ، علاقمند به زدودن ان گناه می باشد.
طبقه چهارم:
آنکه توبه می نماید و مدتی بر ان توبه استقامت می کند، ولی بعد برگشته ، به ارتکاب گناهان می پردازد . بدون اینکه به فکر توبه بیفتد و نیز بدون اینکه از کرده خود پشیمان شود و حسرت به خود راه بدهد بلکه در ارتکاب گناه ، انچنان جدیت و کوششی دارد که شخص غافل و گمراه در پیروی از شهوت به کار می برد و این حالت، زشت ترین نمونۀ توبه کنندگان می باشد و سرنوشت چنین کسی وابسته به خواست خداوند است .
در تفسیر روح البیان مراحل توبه را چهار مرحله می داند:
1ـ توبه عوام که ترک گناه و قضای فوائت (فوت شده ها) و پرداخت حقوق و ندامت بر گذشته و عزم نسبت به آینده است.
2ـ انابه خواص از مؤمنان
3ـ اوبه(نوعی توبه) خواص از اولیاء
4ـ جذبه انبیاء
برای هر کدام از این درجات چهرگانه حکم خاص و اثر مخصوص است.[6]
[1] . احسانی تیرتاشی، یدالله، فضائل و رذائل اخلاقی در قرآن، ص82.
[2] . طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج10، ص318.
[3] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج6، ص22.
[4] . نجم/32
[5] . توبه/102
[6] . حقى بروسوی، اسماعيل، تفسير روح البیان، ج1، ص138.
