مطلع
شاید هر یک از ما،با افرادی رو به رو شده ایم که یکی از این دو مولفه در آن ها پررنگ جلوه کرده باشد. یک دوست مذهبی و شاید هیئتی که صرفا رفتن به هیئت را راه نجات خود می داند کسی است که رجاء(امید) در او بیشتر است و کسی که تا به امروز از عذاب خداوند هراسان بوده خوف(ترس) در وجودش رخنه کرده است. روی سخن ما در مورد کسانی است که می پندارند با یک جلسه شرکت در جلسات مذهبی و ذکر ابی عبدالله علیه السلام بهشت بر آنان واجب خواهد شد هر چند نماز صبح آنان قضاء گردد!!!
خوف و رجاء در قرآن
هم مساله ی رجاء و هم مساله ی خوف در آیات متعددی از قرآن یافت می شود. "لا تَقنَطُوا مِن رَحمَه الله اِنّ الله یغفرُ الذنوب جمیعاً"(سوره زمر؛۵۳) از آیات رجاء و "و مَن یَعمَل مِثقالَ ذَرّه شَرًّا یَرَه"(سوره زلزله؛۸) از آیات خوف است.
عقل حکم به برتری خوف می کند.
به هر حال چه بخواهیم و چه نخواهیم و چه آن را قصور بخوانیم و چه تقصیر و چه از ناحیه ی دوست باشد و چه دشمن،جامعه ی ما به سمت رجاء و امیدواریِ کاذب به رحمت خداوند پیش می رود؛در صورتی که بر اساس آیات قرآن که ایمان را در گرو عمل صالح می داند و ایمان به تنهایی را فاقد ارزش می داند،این عمل صالح است که نجات بخش بوده و به انسان سعادت می بخشد.
اگر بخواهیم ادله ی عقلی را بررسی کنیم علاوه بر اینکه خوف به احتیاط نزدیک تر است، باید در نظر گرفت که احتمال عذاب شیعیان کم است ولی محتمل قوی است.
نکته ای که باید به آن توجه کرد آن است که مراد از خوف،ناامیدی و یاس نبوده و نیست بلکه ترسی است که سازنده باشد و انسان را به سمت عبادت و خشیت از ذات خداوند سوق دهد."اِنّما یخشی اللهَ من عبادِه العلماءُ"(سوره فاطر؛۲۸)
خوف و رجاء در طول تاریخ
در تاریخ افراد زیادی را می توان یافت که یکی از خوف یا رجاء در آنان پررنگ تر بوده است و شاید معروف ترین آن،مناظره ی بین ابوسعید ابوالخیر و ابو علی سینا باشد که شهید مطهری آن را در خدمات متقابل اسلام و ایران،صفحه ی ۵۶۲ نقل می کند.
روزی بوعلی در مجلس وعظ ابوسعید شرکت کرد.ابوسعید درباره ی ضرورت عمل و آثار طاعت و معصیت سخن می گفت.بوعلی این رباعی را به عنوان اینکه ما تکیه بر رحمت حق داریم نه بر عمل خویشتن،انشاء کرد:
ماییم به عفو تو تولّا کرده
وز طاعت و معصیت تبری کرده
آن جا که عنایت تو باشد،باشد
ناکرده چو کرده،کرده چون ناکرده
ابوسعید فی الفور گفت:
ای نیک نکرده و بدی ها کرده
وانگه به خلاص خود تمنا کرده
بر عفو مکن تکیه که هرگز نبُوَد
ناکرده چو کرده،کرده چون ناکرده
شهید مطهری خوف و رجا را در این نقل،به صورت بسیار زیبایی بیان می دارند و پُر واضح است که خوف و رجاء یک مساله ی شخصی است و نمی توان به استناد به رجائی بودن یک نفر از او تبعیت کرد و بالعکس.
نتیجه گیری
نتیجه ی مباحث گذشته را با کلام آیت االه بهجت بیان می داریم که خوف و رجایی مطلوب است که در حد اعتدال باشد و اگر خارج از حد اعتدال باشد مفید نیست؛زیرا خوف غیر معتدل باعث یاس و نا امیدی از رحمت حق و رجاء غیر معتدل باعث تجری می شود.
به عبارتی افراط ور خوف یا رجاء موجب دور شدن از اهداف والای شیعه می باشد و صرفا با شرکت در جلسات اهل بیت علیهم السلام و بدون عمل به دستورات خداوند،نمی توان سعادت خود را تضمین شده بدانیم.
