سیره ی اقتصادی امام کاظم(علیه السلام)؟!
به مناسبت بیست و پنجم ماه رجب و شهادت امام موسی کاظم (علیه السلام) و نامگذاری رهبر معظم انقلاب به سال اقتصاد مقاومتی تولید و اشتغال در این نوشتار به سيره ی اقتصادی امام كاظم (علیه السلام) درباره تولید و اشتغال می پردازیم.
1- تلاش در عرصه توليد: در اسلام، به كار و تلاش اقتصادي اهميت فراواني داده شده است. آيات و روايات فراواني در اهميت و ضرورت كار و تجليل از مقام كارگر نقل شدهاند. سيره عملي پيامبران و اولياي الهي نيز اين بوده است كه بار زندگي خود را شخصا به دوش ميكشيدند و هيچگاه براي تأمين ضروريات زندگي، خود را نيازمند و وابسته به ديگران نمي كردند.
اين امر بيانگر نوع نگرش امام به دنيا و رابطه آن با آخرت است و بر انديشههاي انحرافي زهدمآبانه، كه كار و توليد را در تضاد با كمالات معنوي و مصالح اخروي ميدانستند يا افكار باطل اربابمآبانه، كه كار را وظيفه افراد پست و پايين جامعه ميدانند خط بطلان ميكشد.
امام كاظم(علیه السلام) ميفرمايد:«اِنّ اللّه ـ عزّوجلّ ـ لِيبغضُ العبدَ النوّامَ الفارغَ»؛(1) خداوند از فرد پرخواب و بيكار متنفّر است. از اينرو، به يكي از يارانش، كه كاسب و فروشنده بود، ميفرمايد: «اُغدُ الي عزِّك»؛(2) صبح زود به سوي عزّت خود بشتاب. منظور حضرت همان كسب و تجارت است. عزّت انسان در سايه تلاش او در جهت توليد به دست ميآيد. در روايتي ديگر، امام ارزش كار را اينگونه بيان كردند: «مَن طَلَب هذا الرزقَ مِن حِلّه لِيعودَ بِه علي نَفسِهِ و عيالِه كانَ كالمجاهدِ في سبيلِ اللّه»(3) هر كس در طلب روزي از راه حلال اقدام كند تا خود و خانوادهاش را تأمين نمايد مانند كسي است كه در راه خدا جهاد كرده است.
از اينرو، امام كاظم (علیه السلام) با تمام مشكلات و مسئوليتهاي طاقتفرساي اجتماعي و سياسي و فرهنگي خود، در عرصه كار و تلاش اقتصادي كوشا و فعّال بود و ـ همانگونه كه ذكر شد ـ در كنار كارگران و غلامان به كشاورزي ميپرداخت و به آن افتخار ميكرد.
2- تأكيد بر عوامل صحيح و مشروع توليد: آنچه در سيره اقتصادي امامان و از جمله امام كاظم (علیه السلام) بيش از همه چيز مورد تأكيد است، اهميت دادن به عوامل صحيح و مشروع توليد ميباشد. امام هرگونه توسعه اقتصادي و پيشرفت در توليد را تأييد نميكند، بلكه محور فعاليتهاي اقتصادي را قانون شرع معرفي ميكند و هرگز از دايره احكام و موازين شرع خارج نميشد. امام كاظم(علیه السلام) به يكي از ياران خود ميفرمايد: «يا داود اِنَّ الحرامَ لا نمي و اِن نَمي لَم يُبارَك فيه و ما انفَقهُ لَم يُوجر عليه و ما خلفّهَ كان زادهُ اِلي النّارِ»؛(4) اي داود، حرام رشد و توسعه نمييابد و اگر رشد يافت، بركت در او نيست و هر چه از آن انفاق شود، اجر داده نميشود و هر چه از آن باقي بماند، وسيلهاي است براي رفتن انسان به جهنم.
3- حمايت از توليدكنندگان: امام كاظم (علیه السلام) علاوه بر آنكه خود پيشگام در عرصه توليد و تلاش اقتصادي بود، از توليدكنندگان نيز حمايت ميكرد. كمكهاي فراوان امام به آسيب ديدگان و ورشكستگان و قرضداران، كه زندگي اقتصادي آنها به دليل مشكلات طبيعي مختل شده بود، در همين زمينه قابل تفسيرند.
شخصي ميگويد: در نزديكي مدينه صيفيكاري داشتم. موقعي كه فصل برداشت محصول نزديك شد، ملخها آن را نابود كردند. من خرج مزرعه را با پول دو شتر بدهكار بودم. نشسته بودم و فكر ميكردم، ناگاه امام موسيبن جعفر(علیهما السلام) را ديدم كه در حال عبور از آنجا بود و مرا ديد، فرمود: چرا ناراحتي؟ عرض كردم: به خاطر اينكه ملخها كشاورزي مرا نابود كردهاند. حضرت فرمود: چه قدر ضرر كردهاي؟ عرض كردم: يكصد و بيست دينار با پول دو شتر، حضرت به غلام خود فرمود: يكصد و پنجاه دينار به او بده، سي دينار سود به اضافه اصل مخارج و دو شتر هم به وي تحويل بده.
آن مرد ميگويد: وقتي اين كمك را تحويل گرفتم، عرض كردم: وارد زمين شويد و در حق من دعا كنيد. حضرت وارد زمين شد و دعا نمود. بدينسان، امام به مسئولان و افراد جامعه ميآموزد كه چگونه به افراد آسيب ديده كمك كنند. امام در كمك به كشاورزي كه زراعت او دچار خسارت شده بود، علاوه بر اصل سرمايهاي كه از دست داده بود، مقدار سودي نيز كه انتظار داشت، به او ميپردازد.
و این همان چیزی است که مسولین نظام باید به آن توجه کنند. و به داد محرومان و برشکستگان برسند نه اینکه به آنها فشار آورده و آنها را به زندان بیندازند.
التماس دعا
1- جعفر الهادي، الشئون الاقتصاديه في نصوص الكتاب والسنة، اصفهان، كتابخانه اميرالمؤمنين، 1403ق، ص73.
2- عزيزاللّه عطاردي، مسند الامام الكاظم(علیه السلام)، مشهد، كنگره جهاني امام رضا(علیه السلام)، 1409ق، ج 2، ص359.
3ـ همان، ص42.
4ـ جعفر الهادي، پيشين، ص 293.
