امر به معروف و نهی از منکر معانی متعدد معروف در قرآن دارد.
معروف به معانی متعددی در قرآن آمده است که از آن جمله معروف به معنی «شناخته شده» است. مانند: «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلينَ».(1)
علامه طباطبائی در تفسیر المیزان در ذیل آیه ی «وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوف»(2) می فرماید: «معروف به معناى هر عملى است كه افكار عمومى آن را عملى شناخته شده بداند، و با آن مانوس باشد، و با ذائقهاى كه اهل هر اجتماعى از نوع زندگى اجتماعى خود به دست مى آورد سازگار باشد، و به ذوق نزند.»(3)
در تفسیر نمونه چنینی آمده است:
«معروف در لغت به معنى شناخته شده (از ماده عرف) و" منكر" به معنى" ناشناس" (از ماده انكار) است. و به اين ترتيب كارهاى نيك، امورى شناخته شده، و كارهاى زشت و ناپسند، امورى ناشناس معرفى شدهاند. چه اينكه فطرت پاك انسانى با دسته اول آشنا و با دوم ناآشنا است!»(4)
در آیاتی مانند« أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوف»(5)« قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ يَتْبَعُها أَذى»(6) مراد از معروف چیزی است که مطابق عقل سلیم و فطرت سلیم باشد. خواه شرع بالخصوص با آن تصریح کرده باشد یا نکرده باشد.
ارزیابی امام خمینی از معروف و منکر
امام خمینی در تحریر الوسیله می فرماید: « هر كدام از امر به معروف و نهى از منكر به واجب و مستحب تقسيم مىشود، پس چيزى كه عقلًا يا شرعاً واجب است، امر به آن واجب مىباشد و چيزى كه عقلًا قبيح، يا شرعاً حرام است، نهى از آن واجب مىباشد و چيزى كه مندوب و مستحب باشد، امر به آن مستحب است و آنچه مكروه باشد، نهی از آن مستحب و امر به آن مکروه است.(7)
در بعد اجتماعی از سیره و افکار وآثار مگتوب و شفاهی ایشان چنینی استنباط می شود که هر آن چیزی که مطلوب خدای متعال و شرع مقدس باشد و ارسال رسل برای تحقق آن در جامعه صورت گرفته باشد، معروف می گویند و هر چیزی که خلاف خواسته ی خداوند و دین مبین اسلام باشد و تلاش پیامبر و ائمه علیهم السلام در جهت رفع آن باشد منکر گفته می شود.(8)
پی نوشت:
1. اعراف/199.« و به كار شایسته فرمان ده»
2. بقره/228.« و براى زنان، حقوق شايستهاى بر عهده مردان است»
3. المیزان فی تفسیر القرآن، ج2، ص236.
4. تفسیر نمونه، ج3، ص37.
5. بقره/231.«آنها را به طور شايسته و متعارف نگه داريد»
6. بقره/264.« گفتارى پسنديده [در برابر تهيدستان] و عفو [ى كريمانه نسبت به خشم و بد زبانى مستمندان] بهتر از بخششى است كه دنبالش آزارى باشد»
7. تحریرالوسیله، ج1، ص526.
8. درآمدی به جامعه شناسی، ص229
